Door de heer Roelof van Wijk te Haren werden we attent gemaakt op een bijzonder adresboekje. Het boekje is getiteld ‘Adresboekje en handelsgids voor Zuidlaren, Haren en omstreken’. Het is in oktober 1896 uitgegeven door A. Sloots te Zuidlaren en bevat volgens de vermelding op de voorpagina adreslijsten, kantoren, spoor- en tramdienstregelingen, enz. Het boekje is aanwezig in de bibliotheek van de Groninger Archieven (toegang 1769, inventarisnummer 1666).
Voor de gemeente Haren (in 1896 inclusief Helpman) bevat het boekje twee interessante lijsten. De eerste lijst betreft een overzicht van de bewoners aan de tramlijn van Groningen naar Zuidlaren. Deze lijst start aan de huidige Verlengde Hereweg bij villa Gelria (hoek Van Ketwich Verschuurlaan) en loopt via de Verlengde Hereweg, Rijksstraatweg in Haren, Rijksstraatweg in Glimmen, Zuidlaarderweg in Glimmen en de Zuidlaarderweg in Noordlaren door naar Zuidlaren. Waarom de lijst niet start bij het vertrekpunt van de tram bij het toenmalige Boschhuis (tegenover het Sterrebos) is niet duidelijk. De tweede lijst betreft een overzicht van alle inwoners van de gemeente Haren op alfabetische volgorde met vermelding van het beroep en het adres.
Het adresboekje vormt een welkome aanvulling op andere bronnen. De bevolkingsregisters van Haren van 1830 (zie bronbewerking 14), 1840 en 1850 kennen een duidelijke oriëntatie op het huisadres. Na 1860 wordt dit echter minder en ligt de focus veel meer op de persoonsvermeldingen. Het gemeentebestuur raakt dan waarschijnlijk ook zelf het overzicht een beetje kwijt. Buiten de officiële registraties om zijn daarom de registers van huisnummering 1907 en 1918 opgesteld om toch weer wat meer overzicht te krijgen (zie bronbewerking 4). Uiteindelijk zal de bevolkingsregistratie plaats vinden via twee lijnen: de persoonskaart en de woningkaart. De laatste kaart is in Haren pas in 1940 ingevoerd (soms wel met vermelding wat oudere gegevens). Overigens worden er vanaf 1926 met medewerking van de gemeente commerciële adresboeken uitgegeven (zie bronbewerking 6), die kunnen worden gezien als een voortzetting van de registers van huisnummering 1907 en 1918. Als u met adressen in Haren aan de slag gaat, vergeet dan ook het overzicht van vernummeringen van huisnummers na 1930 (bronbewerking 18) niet.
Ook het adresboekje van 1896 is een commerciële uitgave. Anders dan bij de latere adresboeken is het echter de vraag of de gemeente mee gewerkt heeft aan deze uitgave. In het voorbericht wordt daar geen melding van gemaakt. De uitgever bedankt “allen, die door het verstrekken van inlichtingen en opgaven, de welwillende medewerking bij de samenstelling hebben verleend”. Het vermoeden is daarom, dat de uitgave is gebaseerd op opgaven van diverse contactpersonen. Dit maant tot enige voorzichtigheid bij het gebruik van de in het boekje vermelde gegevens. Onderstaand hierover meer.
Er is niet voor gekozen hier een scan van het boekje te presenteren. In plaats daarvan zijn de gegevens getranscribeerd naar Excel en vervolgens gepubliceerd in pdf. Dit maakt het mogelijk om het overzicht van de inwoners niet alleen te presenteren op alfabetische volgorde (zoals in het origineel), maar ook op volgorde van adres. Daarbij geldt de wijkindeling, zoals die in de gemeente Haren werd aangehouden van 1880 tot 1921 (zie bronbewerking 3).
Door de andere wijze van presentatie (op volgorde van adres) kwamen de nodige onjuistheden aan het licht. Daar waar dat eenvoudig en eenduidig mogelijk was zijn die onjuistheden bij het transcriberen gecorrigeerd. Door de andere wijze van presentatie werd ook duidelijk, dat het overzicht van de bewoners aan de tramlijn veel uitgebreider is dan het overzicht van de inwoners van de gemeente. Zo komen in het eerste overzicht 45 personen voor met het beroep arbeider en in het overzicht van inwoners slechts 6. Dit bleek deels het gevolg van het feit, dat een aantal arbeiders uit de eerste lijst in de tweede lijst werden aangeduid als landbouwers, maar er ontbraken in de twee lijst toch ook nog wel veel namen. Bij een aantal personen kan de verklaring zijn, dat zij slechts een deel van het jaar (5 van de 12 maanden) in Haren woonden en de rest van het jaar in de stad Groningen. Dit geldt bijvoorbeeld voor J.E. Scholten en zijn huispersoneel, maar het geldt zeker niet voor arbeiders als bijvoorbeeld H. Kerdijk en H. Kok. Er is daarom gekozen voor een bewerkt overzicht, waarin beide lijsten zijn samengevoegd en waaruit vervolgens de dubbelingen zijn verwijderd. Dat overzicht is vervolgens gesorteerd op de alfabetische volgorde van de achternaam en op adres. Het advies is om bij onderzoek gebruik te maken van deze twee laatste overzichten.
De volgende bijlagen zijn opgenomen:
- Overzichten bewoners aan de tramlijn (in de gemeente Haren) en inwoners gemeente Haren op alfabetische volgorde achternaam (conform originele opzet);
- Overzicht inwoners gemeente Haren op basis beide overzichten op volgorde adres
- Overzicht inwoners gemeente Haren op basis beide overzichten op alfabetische volgorde achternaam.