De westgrens van de gemeente Haren wordt voor een deel gevormd door de Drentse Aa. We hebben het dan wel over de oude loop van dit riviertje. Komend vanuit het zuiden is die oude loop ongeveer gelijk aan de huidige, maar bij het bruggetje in de Oosterbroekweg nabij het Huis te Glimmen gaat het mis. De huidige Aa loopt vandaar bijna recht in noordelijke richting naar de Meerwegbrug. Op oude kaarten staat dit gegraven water aangegeven als het Hoornschediep. Het laatste stuk van dit traject kennen we nu als het Noord-Willemskanaal. Er is echter een tijd geweest dat het er hier heel anders uit zag. De rivier liep toen met een grote bocht in westelijke richting. Grote delen van deze oude loop kunnen we nu nog terug zien in de polders ten westen van het Noord-Willemskanaal. Bij Friescheveen komt deze oude loop dan uit in de Schipsloot langs de Meerweg.
Wanneer vanaf het Huis te Glimmen het Hoornschediep gegraven is, is niet duidelijk. Het moet vele honderden jaren geleden zijn. Waarschijnlijk zien we hier de hand van de stad Groningen terug die op meerdere plaatsen rond de stad waterlopen heeft aangepast aan de eigen wensen. Voor de aanleg van het nieuwe diep waren de grenzen tussen de dorpen Eelde, Haren en Glimmen echter al bepaald en die grens was hier de Aa. In de gemeentegrens, die hier samenvalt met de provinciegrens, is die oude loop te herkennen. Een aantal jaren geleden is onder het Noord-Willemskanaal een duiker aangelegd, daardoor worden delen van de Oude Aa ten westen van het kanaal weer van water voorzien en zijn ze in het landschap duidelijker herkenbaar geworden. Overigens is aan de verkavelingsstructuur op oude kaarten goed te zien welke landerijen ten westen van het kanaal vroeger bij de marke Glimmen behoorden en welke bij de marke Haren.
Zoals gezegd eindigt de loop van de Oude Aa momenteel bij de Schipsloot. Dat zal niet het natuurlijke eindpunt geweest zijn. Liep de rivier vroeger rechtdoor het veengebied in dat we nu kennen als het Paterswoldsemeer? Het zou kunnen. Ooit is vanaf de hoge zandgronden bij Paterswolde een dijk aangelegd die met een grote boog richting de stad Groningen liep. Een deel van deze dijk kennen we nu als Hoornsedijk, maar voor de aanleg van de Meerweg meer dan 100 jaar geleden liep de dijk zonder onderbreking door naar Paterswolde. Stellig zal deze dijk aangelegd zijn om overstroming van het lage gebied Neerwolde ten zuiden van de stad Groningen door afvloeiend water van het Drents plateau te voorkomen. De stad Groningen had echter ook belang bij voldoende water in de stadsgrachten en in de vaarwegen richting de stad. Met de aanleg van de dijk en de omleiding van de Aa zijn dus mogelijk twee doelen gediend: bescherming van Neerwolde en verhoging van het waterpeil in het Hoornschediep.
Vanaf 1740 zagen ondernemende personen kansen voor een winstgevende turfwinning in Neerwolde. Vanuit Haren was dat vooral Jan Warmolts, wonende op Huize Warmolts bij de Hof te Hemmen. Vanuit Groningen speelde de familie Trip een rol. De turfwinning vond plaats vanaf de Hoornschedijk in westelijke richting. Op een detailkaart gemaakt door Beckeringh in 1781 zijn de vanaf de Hoornschedijk gegraven wijken in het veengebied goed te zien. Door de ontginning vanuit Haren werd de grens in Neerwolde bepaald. Deze grens kwam westelijk van het ontginningsgebied te liggen langs de aldaar lopende Woldsloot. Dat was tenminste de opvatting van het bestuur van de in 1811 gevormde gemeente Haren. Vanuit Eelde dacht men daar anders over en werd gesteld dat de oorspronkelijk dwars door het veengebied lopende, maar inmiddels grotendeels verdwenen Wegsloot de grens tussen Haren en Eelde was.
Er ontstond een stevig meningsverschil tussen de beide nieuw gevormde gemeenten. De Harense schout (= burgemeester) Hendrik Nicolaas Laclé stuurde zijn assessor (= wethouder) Roelf Koops er op uit om ter plekke informatie te verzamelen. Koops ging naar de meest zuidwestelijke punt van het omstreden gebied (de huidige kruising Meerweg/Groningerstraat). Daar stonden een aantal woningen die eigendom waren van de familie Hoenderken. Hier lag ook het einde van de dijk langs de Schipsloot. Koops rapporteerde aan de schout onder andere als volgt: “Ik hebbe een vrouw gesproken, welke in huis nr 22 woond en mij verklaard, dat haar grootmoeder 98 jaar oud is geworden en geleefd heeft ten tijde van de beleegeringe van Groningen, haar dijkwijls gezegd hadde, dat toen de gehele dijk onder het Gorecht behoord hadde, en dat diezelfde vrouw nog een moey hadde, welke van deze zaak ook wel kennisse hadde, zoo hebbe ik haar verzogd om maandag voordemiddag omstreeks 10 uren naar Haren te komen, om, zo U dat nodig oordeelt een certificaat van haar in te winnen”.
De uitslag van het grensgeschil was gunstig voor Haren. Keizer Napoleon bepaalde uiteindelijk hoogstpersoonlijk, dat de Woldsloot de grens zou zijn. Overigens toonden de mensen uit Eelde zich slechte verliezers. In 1817 moest de schout van Haren de hulp in roepen van de prefect om te zorgen dat Eelde mee betaalde aan de te plaatsen grenspalen. En toen in 1819 de gemeentelijke grenzen kadastraal ingemeten werden, probeerde Eelde nogmaals de grens op te schuiven naar de Wegsloot. Maar ook deze aanval wist Haren te keren.
De Woldsloot is in het landschap op een aantal plaatsen nog te herkennen, soms nog als sloot (bv ten zuiden van de Hoornseplas en ten westen van Piccardthof), soms als een bomenrij en soms als een weg. Als u aan het einde van de Meerweg in Paterswolde rechtsaf slaat en dan direct rechts aanhoudt, ziet u een doodlopende weg genaamd Woldweg. Deze weg liep vroeger langs de Woldsloot helemaal door tot de Meerkoetlaan in Paterswolde. Op de foto ziet u een gedeelte van het oude tracé in de vorm van de bomenrij links en de weg rechts. De twee woningen op de foto staan dus in Haren. Het grote huis aan het meer was het buitenhuis Gulden Akker van de tabaksfabrikant Theodorus Niemeijer. De andere woning het bij dit buitenhuis behorende tuinmanshuis. In het bos midden op de foto staat het Familiehotel. Het indertijd bij dit hotel behorende paviljoen aan het Paterswoldsemeer is goed te zien. Thans gaat dit pand door het leven als Loetje Paterswolde. Die naam is begrijpelijk, maar eigenlijk onjuist. Loetje staat niet in Paterswolde, maar in Haren.
De columns ‘Harener Historie’ worden geschreven door Eppo van Koldam. Iedere twee weken verschijnt een nieuwe column. De eerste 78 columns zijn verschenen in het Harener Weekblad. De serie is per 1 april 2020 voortgezet op www.oldgo.nl. Alle columns zijn te zien op www.oldgo.nl. Dit is digitale column nr. 75.