Op de foto zien we de Havenstraat. Op 6 februari 1925 werd de naam gewijzigd in Meerweg. Het gedeelte van de huidige Meerweg vanaf de Westerse Drift tot Paterswolde kreeg al twee jaar eerder die naam. Wat was de straat nog groen! Overigens niet tot eens ieders genoegen. In 1888 maakt molenaar A. Pieters van de molen De Hoop bezwaar tegen het planten van de bomen langs de Havenstraat. Hij vreest dat als de bomen flink uitgegroeid zijn, zijn molen “meer eigenaardig een windmolen zonder wind” kan worden genoemd. De foto laat zien dat het gemeentebestuur de bezwaren van Pieters niet heeft gehonoreerd. Maar als omstreeks 1925 de Meerweg wordt voorzien van riolering en verhoogde voetpaden betekent dat wel het einde voor de bomen links op de foto. De bomen aan de rechterzijde van de weg houden het langer vol. Die sneuvelen pas 60 jaar later als de oude huisjes aan de Meerweg worden afgebroken en worden vervangen door nieuwe huurwoningen.

De bebouwing links op de foto dateert van 1905. In dat jaar krijgt de apotheker en tabaksfabrikant Freerk Braak uit Groningen vergunning voor de bouw van de woning Meerweg 4. In hetzelfde jaar bouwen de aannemers (en zwagers) Hedde Barkhuis en Roelf Drewes Gransbergen de dubbele woning Meerweg 6 en 8. Freerk Braak vertrekt al snel weer uit Haren. De woning Meerweg 4 wordt dan snel achter elkaar drie keer verkocht en komt in 1912 in handen van de landbouwer Jakob Dijk uit Garmerwolde en zijn uit Haren afkomstige vrouw Grietje Jansen. In 1916 splitsen zij het perceel en bouwen op het oostelijk gedeelte de nieuwe woning Meerweg 2. Hier gaan zij ook wonen en ze verkopen Meerweg 4 aan de slager Aldert Nienhuis. Deze blijft maar kort eigenaar. Dat blijkt uit het volgende bericht uit het Nieuwsblad van het Noorden van 17 april 1919. “Door het Groene Kruis alhier, is onderhands aangekocht het perceel, gelegen Havenstraat A258 (= Meerweg 4), tot 1 Mei a.s. bewoond door den heer L.H. Engelkens, eigenaar de heer A. Nienhuis alhier, teneinde hierin te vestigen het magazijn der hulpmiddelen van de vereniging, de woning van de pleegzuster en een consultatiebureau voor de heren medici”. In de jaren daarvoor had het Groene Kruis een bescheiden magazijn gehad aan de Middelhorsterweg.

De vereniging het Groene Kruis, afdeling Haren, werd opgericht in 1908. Initiatiefnemer was schoolhoofd Herman Bos van de openbare lagere school in de Kerkstraat. Hij kreeg veel steun van de voogdij van de Stichting Weltevreden te Glimmen. Als Bos in 1918 terugtreedt, wordt notaris Julius Burmania van Andringa de Kempenaer de nieuwe voorzitter. Dat brengt een nieuwe dynamiek in de vereniging. Bovendien weet De Kempenaer met de diverse petten, die hij op heeft,  zaken soms handig te combineren. Zo valt de aankoop van Meerweg 4 waarschijnlijk niet los te zien van het volgende bericht in het Nieuwsblad van het Noorden van 30 april 1919: “Wijlen de heer B. Dorhout heeft f.5.000, - gelegateerd aan de Vereen. Het Groene Kruis alhier”. Dorhout woonde tot zijn overlijden op het adres Rijksstraatweg 179 (nu Blokker).

Voor het Groene Kruisgebouw is een conciërge/magazijnbeheerder nodig. Op 14 juni 1919 plaatst het bestuur daarvoor een oproep. Gevraagd wordt een echtpaar zonder kinderen. Er is veel belangstelling voor de functie. De keuze valt op H. Puist, onderofficier bij de marine te Den Helder. Helaas heb ik nog geen verdere gegevens van hem kunnen vinden. Na hem komen al snel Pieter Izebrand Hamming en zijn vrouw. Zij blijven tot 1930 en worden opgevolgd door de boven al genoemde Roelf Drewes Gransbergen en zijn vrouw Catharina van Dijk. In 1936 volgt tenslotte Aeilko Bus. Hij is de laatste conciërge/magazijnmeester in het pand aan de Meerweg.  Op 4 maart 1958 neemt het Groene Kruis namelijk een geheel nieuw gebouw in gebruik aan de Heide en Watersteeg (inmiddels alweer afgebroken). Aeilko Bus blijft aan de Meerweg wonen. Hij overlijdt hier op 18 juni 1967. Het pand is dan al bijna tien jaar eigendom van de gemeente Haren.

Behalve de conciërge/magazijnmeester waren ook wijkzusters bij het Groene Kruis in dienst. De eerste was Maria Johanna Sanderse. Zij komt in 1910 in dienst en blijft tot 1932. Vanaf 1919 tot haar vertrek uit Haren heeft zij in het Groene Kruisgebouw aan de Meerweg gewoond. Haar opvolgster is Nelly Wartena. Over haar schreef ik de columns ‘Wijkzuster Nelly Wartena’ en ‘Thuiszorg in Blankeweer’ (beide te lezen op www.oldgo.nl). Nelly Wartena beschikt over een eigen woning in Haren en woont dus niet in het Groene Kruisgebouw. Na 1935 komen er meer wijkzusters in dienst, waarvan in ieder geval een mevrouw S. Naber op het adres Meerweg 4 heeft gewoond.

Behalve voor het Groene Kruis had het gebouw aan de Meerweg 4 ook nog een belangrijke functie voor de brandweer. Na de desastreus verlopen bestrijding van de brand in het Be Quick stadion in 1933 is het duidelijk dat er voor de brandweer Haren slechts twee keuzes overblijven: opheffing en aansluiting bij Groningen of fors investeren in materieel. Gekozen wordt voor de laatste oplossing. Om de alarmering van de manschappen te verbeteren worden vervolgens wekkerinstallaties geplaatst in hun woningen. De bediening van die wekkers vindt ’s nachts plaats vanuit het Groene Kruisgebouw. Dat blijkt bijvoorbeeld uit het rapport van de brand van de modelboerderij van de familie Docter op de hoek van de Kampsteeg en de Lageweg te Noordlaren op 16 september 1946: “de brand wordt gemeld door R. Docter jr. aan de centrale meldpost in het Groene Kruisgebouw aan de Meerweg 4 te Haren. Dit gebeurt telefonisch vanuit Noordlaren, maar dat gaat niet automatisch. De melding wordt ontvangen om 03.50 uur. De eerste uitruk vond plaats om 03.58 uur en kwam om 04.10 uur ter plaatse. Om 4.47 rukte een tweede ploeg uit en deze ploeg kwam aan om 05.00 uur. Om 05.10 uur kwam vervolgens ook nog assistentie van Groningen ter plaatse. Als oorzaak van de brand wordt broei in het koren verondersteld. De boerderij Noordlaren 144 ging geheel verloren”.

De woning Meerweg 2 bleef erg lang in het bezit van de familie Dijk-Jansen. Grietje Jansen, weduwe van Jacob Dijk, overlijdt hier in 1952. Na haar overlijden wordt de woning gekocht door de gemeente Haren. In 1966 woont gemeentebode Hendrik Eisses in de woning..

Midden jaren ’70 komt een einde aan de woningen Meerweg 2 tm 8. Ze zijn inmiddels alle eigendom van de gemeente en worden afgebroken ten behoeve van de bouw van het winkelcentrum annex appartementencomplex De Brinken en de verlegging van de Kroonkampweg.

De columns ‘Harener Historie’ worden geschreven door Eppo van Koldam. Iedere twee weken verschijnt een nieuwe column. De eerste 78 columns zijn verschenen in het Harener Weekblad. De serie is per 1 april 2020 voortgezet op www.oldgo.nl. Dit is digitale column nr. 97.

Soms is het lastig om voor een column de juiste titel te vinden. Welke vlag dekt de lading? Boven dit artikel had net zo goed ‘Sikke Geerts Tuinman’ of ‘Molenkampsteeg 4’ kunnen staan. Maar omdat ik met het schrijven begon op de Internationale Vrouwendag 2024 heb ik de voorkeur gegeven aan Aaltje.

Aaltje Jans de Groot wordt geboren op 24 oktober 1802 te Haren. Zij groeit op aan de Oosterweg. Haar vader Jan Jans de Groot heeft daar een boerderij recht tegenover de huidige Grootslaan die naar de familie De Groot vernoemd is. Van haar jeugd weten we niet meer dan dat ze nog een broertje en twee zusjes kreeg. Na haar schooltijd zal Aaltje als dienstbode zijn gaan werken en ze zal dan bij haar werkhuizen in de kost geweest zijn. Dat was voor jonge meisjes gebruikelijk in die tijd. Zo is Aaltje op 1 januari 1830 werkzaam bij de weduwe Geertje Bolhuis-Offeringa op een grote boerderij aan de Straat in Helpman (huidige locatie oude RKZ aan de Verlengde Hereweg 94 te Groningen). Aaltje heeft dan echter al wel het nodige meegemaakt. Op 7 augustus 1825 is ze als ongehuwde moeder bevallen van een dochter, Jantje de Groot. Deze Jantje verblijft in 1830 bij haar opa en oma aan de Oosterweg. Tijdens haar dienst in Helpman raakt Aaltje wederom zwanger. Mogelijk zijn er wat complicaties bij deze zwangerschap, want op 28 september 1830 wordt Aaltjes tweede dochter geboren in het Nosocomium Academium. Dat is het ziekenhuis verbonden aan de Universiteit, toentertijd gevestigd aan de Munnekeholm in Groningen. De aangifte van de geboorte geschiedt door drie studenten en de boreling wordt aangegeven als Engelina Jans. Dus zonder de familienaam De Groot en dat zal in de burgerlijke stand haar hele leven zo blijven. Net als bij haar zusje Jantje blijft ongewis wie haar verwekker was.

Intussen worden vader Jan Jans de Groot en zijn vrouw Ennigje Jans Meijer wat ouder. Waarschijnlijk is dat voor hen aanleiding om de boerderij aan de Oosterweg over te doen aan Aaltjes broer Jan en omstreeks 1835 een nieuw boerderijtje te bouwen aan de Molenkampsteeg. Hier overlijdt Jan Jans de Groot in 1837, 70 jaar oud. In 1840 wordt dit boerderijtje vervolgens bewoond door Jans weduwe Ennigje Jans Meijer, dochter Aaltje de Groot en de kleindochters Jantje en Engelina. En dan in 1845 trouwt Aaltje met Sikke Geerts Tuinman en komt er toch nog een man in huis. Sikke is in 1811 geboren in Eelde en is dus negen jaar jonger dan Aaltje. Zijn broers Roelof en Jan zijn al eerder getrouwd met een Harense en hebben zich eveneens in Haren gevestigd. Als Ennigje Jans Meijer in 1847 overlijdt, blijft Sikke met Aaltje en de beide dochters over.

De eerste vermelding in de archieven die we over Sikke tegenkomen betreft een misdrijf. Sikke zou in september 1850 op de Middelhorst takken gestolen hebben uit een bos van de heer Veldman. De afloop van deze zaak is onduidelijk. Een jaar later vraagt Sikke toestemming om de woning aan de Molenkampsteeg uit te mogen breiden met een kamer. Een kamer stond in die tijd gelijk met een piepkleine woning, want in zo’n kamer waren vaak één of twee bedsteden en er stond een kachel in voor de verwarming en om te koken. Meer had een arm gezin niet nodig. En arm waren ze daar aan de Molenkampsteeg. En daar komt geen verbetering in als Jantje de Groot in 1851 trouwt met Albert Albers Kooi en met hem en hun snelgroeiende gezin de nieuwe kamer betrekt. In 1853 moet Sikke een beroep doen op steun van anderen. Hij vraagt dan aan de burgemeester toestemming om een collecte te mogen houden “om te strekken tot den aankoop van een koe en zulks in de plaats die welke door het breken der rug is afgemaakt”. Schoolmeester Lubertus van Oosten stelt zich borg dat de gecollecteerde gelden overeenkomstig het doel besteed zullen worden en zal ook een eventueel tekort voorschieten, opdat werkelijk een koe gekocht kan worden. Ook met Sikkes stief-schoonzoon Albert Alberts Kooi gaat het geenszins crescendo. Zo lezen we in maart 1859, dat “de onvermijdelijke noodzakelijkheid bestond de behoeftige persoon Alberts Alberts, zich noemende Kooi, ter verpleging op te zenden naar het Algemeen Ziekenhuis te Groningen”. Het gemeentebestuur brengt de kosten ad f.0,35 per dag in rekening bij de diakonie te Noordlaren, want Albert is in het kerkelijk onder Noordlaren vallende Glimmen geboren. En in 1862 is het al weer raak, blijkens het volgende bericht van de burgemeester aan de diakonie te Noordlaren: “de u welbekende persoon Albert Kooi en gezin, bestaande met hem uit zijne vrouw en 5 kinderen, waarvan het oudste ca 12 jaar telt, verkeert in uiterst hulpbehoevende omstandigheden en dit heeft de buren genoopt mijne bemiddeling in te roepen, diensvolgens wend ik mij tot u met verzoek mij te magtigen genoemden A. Kooi en gezin voor rekening uwer diakonie te bedeelen met minstens f.1,50 per week of hem ter opneming in uw armengesticht te doen overkomen”. Albert blijkt inderdaad over een zwak gestel te beschikken en overlijdt in 1865.

Het jaar 1874 is heftig. In dat jaar overlijden de beide dochters van Aaltje de Groot, Jantje als weduwe van Albert Kooi op de Molenkampsteeg 4 en Engelina in Onderdendam. Engelina is in 1856 te Groningen gehuwd met Jacob van der Sluis en is daardoor in het bovenstaande wat uit beeld geraakt. Kommer en kwel zijn echter ook haar deel. Ze krijgt zes kinderen die alle overlijden voor ze een jaar oud zijn. Dochter Lammechien overlijdt in 1860 in de bedelaarskolonie Ommerschans. Daar zal ze stellig met moeder Engelina verblijf hebben gehad. En in de akte van overlijden van Engelina lezen we: “verklarende de aangevers niet te weten of de overledene was echtgenoote of weduwe van Jacob van der Sluis, noch zo hij in leven is, diens beroep en woonplaats te kunnen opgeven”. Inmiddels weet ik dat wel, Jacob is in 1884 overleden te Curaçao.

Na het overlijden van hun ouders blijven de kinderen Kooi achter bij hun oma en stief-opa aan de Molenkampsteeg. En blijkens het volgende citaat uit een brief van de burgemeester aan de officier van justitie komt dat goed uit: “de ruim 70-jaige vrouw van S. Tuinman bekend staat als niet goed bij 't hoofd te zijn, daardoor zeer lastig voor de huisgenooten is, maar in geene deele gevaarlijk voor hare omgeving. Bovengenoemde Tuinman heeft twee volwassen zonen, kleinzonen der vrouw bij zich wonen, die met hem wel in staat zijn de vrouw op te passen en voor het noodige te zorgen. Geheel onbemiddeld is hij ook niet, zijnde eigenaar van een huisje met eenig land. Het gemeentebestuur is van meening, dat hij zich evenals velen zijner lotgenooten moet redden buiten bezwaar voor de burgerlijke gemeenschap”. Met dat mooie verhaal ontkomt het gemeentebestuur aan een dure opname in een gesticht in Delft of Zutphen. Dichter bij huis kon in die tijd nog niet.

Op 28 februari 1879 overlijdt Aaltje de Groot in de woning Molenkampsteeg 4. Intussen gaan ook voor Sikke Geerts Tuinman de jaren tellen. Wie zorgt straks voor hem op zijn oude dag? Sikke komt met zijn kleinkinderen Kooi tot een gouden oplossing. Ze verkopen Molenkampsteeg 4 aan Pieter Meeuwes en zijn vrouw voor f.2.500,-. De kopers behoeven echter slechts f.1.591,25 te betalen, in ruil daarvoor nemen ze de verplichting op zich Sikke “gedurende zijn gehele leven kost en inwoning, zoals die in den regel door warmoezeniers wordt genoten te verschaffen”. Gelukkig zit in die afspraak een afkoopregeling. Dat is ook wel nodig, want Pieter Meeuwes overlijdt al in 1886. Twee jaar later verkopen zijn erfgenamen Molenkampsteeg 4 aan Hendrik Bazuin uit Vries. Van een verplichting jegens Sikke Geerts Tuinman is dan geen sprake meer, die verblijft dan al in het armenhuis van de diakonie aan de Onnerweg (tegenover de Molenkampsteeg). Daar overlijdt Sikke op 16 juli 1894, 83 jaar oud.

En de woning Molenkampsteeg 4? Een woning met dat adres is er nooit geweest. Het door Jan Jans de Groot in 1835 gebouwde boerderijtje is in 1916 door Casparus Renatus Dunnebacke afgebroken. Ernaast werd toen een nieuwe boerderij gebouwd. Bij de invoering van de huisnummering in 1930 kreeg deze boerderij het adres Molenkampsteeg 6. Dit is de boerderij rechts op de foto. Geheel links Molenkampsteeg 2. Tussen deze twee panden stond het boerderijtje van Jan Jans de Groot. Voor herbouw op deze plek werd huisnummer 4 gereserveerd, maar zover kwam het niet. De gemeente Haren kocht het perceel in 1959 en gebruikte het voor het verlengen van de Middelhorsterweg ter ontsluiting van de nieuwbouw in de ‘burgemeestersbuurt’.

De columns ‘Harener Historie’ worden geschreven door Eppo van Koldam. Iedere twee weken verschijnt een nieuwe column. De eerste 78 columns zijn verschenen in het Harener Weekblad. De serie is per 1 april 2020 voortgezet op www.oldgo.nl. Dit is digitale column nr. 96.

Als 1 mei 1870 de spoorlijn van Groningen naar Meppel in gebruik wordt genomen, is ook het station De Punt aan de huidige Parallelweg nabij de Oude Schoolweg in Glimmen gereed. Een ideale locatie voor een koffiehuis annex café. De eerste die dat begrijpt is de in Glimmen geboren Geert Mulder. Hij koopt in 1869 een stuk grond aan de Zuidlaarderweg en bouwt daarop een woning annex koffiehuis. We kennen dit etablissement nu als de brasserie De Kastanjehoeve.

Maar er zijn meer kapers op de kust. Cornelis Albronda woont vanaf 1866 wat verder naar het zuiden aan de Zuidlaarderweg. Hij is timmerman van professie. In ieder geval vanaf 1882 is hij daarnaast ook herbergier. Zijn café zal later bekend staan als het – inmiddels afgebroken -café Blankeweer in de knik van de Zuidlaarderweg bij de ingang naar het landgoed De Poll. Ik schreef over dit pand eerder al een column (zie www.oldgo.nl). In 1892 koopt Cornelis Albronda een klein perceel grond recht tegenover het station. Hierop bouwt hij vervolgens een woning annex koffiehuis.

De exploitatie van het nieuwgebouwde koffiehuis laat Cornelis Albronda over aan Jacob Heise. Deze is van beroep kleermaker en is in 1895 vanuit Amsterdam naar Glimmen gekomen. Of hij toen direct in het nieuwe pand van Cornelis Albronda is komen wonen, betwijfel ik. Ik denk dat dit een paar jaar later gebeurde. De eerste vermelding van het koffiehuis die ik vond is de volgende aankondiging in het Nieuwsblad van het Noorden van 16 november 1898: “Algemeene Vergadering van de leden der IJsclub ‘Glimmen’ te Glimmen, ten huize van den heer Heise, op Zaterdag den 19 November, des avonds om 7 uur”. Als Anna Timmerman, de vrouw van Cornelis Albronda op 21 februari 1900 overlijdt, komt het binnen de familie tot een boedelscheiding en wordt schoonzoon Willem Rumph, bakker te Beilen, de eigenaar van het pand. Gevolgen voor de exploitatie heeft dat niet. Dat is wel het geval als Heise verhuist naar een nieuw pand, net ten oosten van de spoorlijn. Dit is het in 1933 afgebrande café Bellevue. Overigens is Heise dan alweer verhuisd. Vanaf 1919 is hij eigenaar van café Centraal op de hoek van de Rijksstraatweg en de Nieuwe Kampsteeg in Glimmen. Ook over Bellevue scheef ik eerder een column (zie www.oldgo.nl).

Na het vertrek van Heise verkoopt Willem Rumph het koffiehuis bij het station. Een aantal eigenaren en exploitanten volgen elkaar dan op. Bijvoorbeeld Conraad Meijer in 1910. Hij wordt in de aankoopakte vermeld als kastelein, maar ik vermoed dat hij ook een functie bij de spoorwegen heeft gehad. De grote verandering volgt in 1920. Lucas van Hemmen wordt dan de nieuwe eigenaar. Hij is dan net door brand zijn café De Haardermolen (ook wel bekend als café Witteveen) op de hoek van de Rijksstraatweg en de Viaductweg (nu locatie huize Vreeburg) kwijtgeraakt. Deze Lucas van Hemmen was een kleurrijke figuur die zich op latere leeftijd graag liet aanleunen dat hij de bekende ‘ome Loeks’ was en erin slaagde veel Groningers te doen geloven dat dat echt zo was. Zie over hem mijn column ‘Harense Loeks’ op www.oldgo.nl. Van Hemmen kreeg op 16 augustus 1920 bouwvergunning om het oude koffiehuis af te breken en een nieuw hotel te bouwen. Dat is het hotel Appelbergen op de foto.

Op zijn nieuwe locatie pakt Van Hemmen de zaken groots aan. Hij richt zich niet alleen op de ‘normale’ treinreizigers, maar speelt ook in op nieuwe maatschappelijke ontwikkelingen. Men krijgt meer tijd om andere dingen te doen dan werken, het toerisme is geboren. En wat is leuker om op je vrije dag te doen dan een tochtje per trein of tram naar de Appelbergen. Uiteraard te beginnen met een aangename verpozing bij het hotel Appelbergen inclusief speeltuin, ezeltje rijden, etc. Behalve hotelier blijft Van Hemmen ook een paardenman. Veel paardenliefhebbers weten hem ook op zijn nieuwe locatie in Glimmen te vinden. Van Hemmen droomt van verdere uitbreiding. Hij koopt in oktober 1924 het terrein Mosterdpot aan de Hoge Hereweg met de bedoeling daar een kiosk te plaatsen en het omliggende terrein in te richten als speeltuin. De gemeente weigert echter mee te werken aan zijn plannen. De reden is mij niet duidelijk. Of wilde de gemeente geen concurrentie met de door de gebroeders Harms in hetzelfde jaar op een naast de Mosterdpot gelegen perceel opgerichte kiosk Appelberg (het huidige paviljoen Appelbergen)? Voor Van Hemmen is de lol eraf in Glimmen. Hij biedt op 16 januari 1926 zijn pand te koop aan: “Het Hotel-Pension "Appelbergen" voorzien van hotelvergunning, met grooten speeltuin, serre, garage, tuigenkamer met betonvloer, en bijgebouw, waarin 5 paardenboxen, een en ander op gunstigen stand en in boschrijke omgeving, staande tegenover 't station de Punt, en aan het eindpunt der electrische tramlijn Groningen-de Punt”. Met de verkoop wil het echter niet vlotten.

Pas in 1932 vindt Lucas van Hemmen in Eibertus Maathuis een volgende eigenaar. Ook hij is een paardenman. De exploitatie door Maathuis is echter geen succes. De sluiting van het station zal daar zeker aan hebben bijgedragen. Hij kan zijn financiële verplichtingen niet nakomen en daarom volgt op 8 februari 1936 een executoriale verkoop. Die verkoop levert een verrassende eigenaar op: Reurt Hazewinkel, eigenaar/uitgever van het Nieuwsblad van het Noorden. De connectie met de paardensport zal zeker aanleiding geweest zijn voor de koop. Hazewinkel verhuurt het hotel namelijk aan Johannes Caspers. Een man met een grote naam als het om de paardendressuur gaat. Caspers organiseert veel activiteiten in het hotel en neemt actief deel aan het sociale leven in Glimmen. Zo bericht het Nieuwsblad van het Noorden op 8 januari 1937: “Gisteravond had ter eere van Prinses Juliana en Prins Bernhard een Oranjefeest plaats in het hotel Appelbergen van den heer Joh. Caspers te Glimmen. Voor dezen avond was geëngageerd een duo en een buikspreker. Het zeer talrijke publiek verkeerde in een echte feeststemming. Alle plaatsen waren uitverkocht, terwijl er na afloop een zeer geslaagd bal was”.

Toch redt ook Caspers het niet. In 1940 neemt Albertus Bosscha het stokje nog kort over, maar deze ziet al snel meer mogelijkheden in Norg dan in Glimmen. De exploitatie als hotel is niet rendabel meer. De volgende advertentie in het Nieuwsblad van het Noorden van 24 december 1941 maakt duidelijk wat de nieuwe bestemming wordt: “Huize Appelbergen. Wij vestigen uw aandacht op dit tehuis, waarin verzorging kunnen genieten hulpbehoevende alleenstaanden en onmaatschappelijken, demente personen en zij die op dieet moeten leven. Eenvoudige degelijke huisvesting. Lichte verpleging. Zoowel mannen als vrouwen en echtparen worden opgenomen. Inlichtingen bij den verplegend bestuurder: Broeder L. Venema, Oude Schoolweg 3 te Glimmen”. Het huis maakt dan waarschijnlijk al deel uit van de Vereniging Protestantsch Christelijk Tehuis ‘Morgenlicht’. Na overname in 1948 van een tehuis in Sappemeer, zijn in het huis te Glimmen alleen nog vrouwen welkom. Volgens het adresboek zijn dat er in 1954 in totaal 30.

Maar in 1962 valt het doek definitief. Het tehuis in Glimmen wordt opgeheven en het gebouw afgebroken. Van het Hotel Appelbergen is niets meer te zien.

De columns ‘Harener Historie’ worden geschreven door Eppo van Koldam. Iedere twee weken verschijnt een nieuwe column. De eerste 78 columns zijn verschenen in het Harener Weekblad. De serie is per 1 april 2020 voortgezet op www.oldgo.nl. Dit is digitale column nr. 95.

De bovenstaande situatietekening uit 1932 heeft betrekking op de aanleg van de Botanicuslaan. Ik wil met mijn verhaal echter niet starten in 1932 maar in 1915. Ook voor de situatie in die periode biedt de kaart voldoende houvast. Aan de onderzijde van de kaart loopt de Rijksstraatweg. Helemaal links zien we 't Huis de Wolf (1) en rechts eindigt de getekende bebouwing bij de Molenweg (2). Bij (4) zien we het kruispunt Molenweg/Kromme Elleboog/Kerklaan. Behalve Huize de Wolf staan er nog een paar interessante gebouwen op de kaart. Bij (3) zien we de pastorie van de Hervormde kerk, bij (5) de boerderij die is afgebroken bij de bouw van het Biologisch Centrum in de jaren ’60 en bij (6) een rijtje woningen aan de westzijde van de Rijksstraatweg ter hoogte van de Potgieterlaan.

Die laatste rij woningen vormde tot 1940 de entree van het dorp Haren. Ik heb daar in 2022 de column ‘De entree van Haren’ over geschreven. Het ging om totaal verkrotte woningen, waarvan een aantal in 1920 onbewoonbaar werden verklaard. Tegenover deze rij woningen stond aan de oostzijde van de Rijksstraatweg nog zo’n rijtje woningen. Dit buurtje was ook wel bekend als Kattenhage. Het was een sloppenwijk, een slobberbuurt. Kort na 1915 vinden aan de oostzijde van de Rijksstraatweg een aantal interessante ontwikkelingen plaats. Het Rijk koopt 't Huis de Wolf inclusief de boerderij (5) met bijbehorende gronden en legt hier het eerste deel van de Hortus aan. Tegelijkertijd komt aannemer Scholtmeijer als eigenaar van de krotten aan deze zijde van de straat in beweging. Hij ruilt grond met de Hervormde kerk, waardoor bouwmogelijkheden ontstaan voor de woningen Rijksstraatweg 90 tm 96. Vervolgens verkoopt hij de krotwoningen aan de aannemer Geert Hensema. Hensema verwerft daarna ook het gehele achterliggende terrein, waardoor hij eigenaar wordt van het totale op de kaart rood omkaderde perceel.

Hensema heeft grote plannen. Hij wil niet alleen woningen bouwen aan de Rijksstraatweg, maar ook aan een nieuw aan te leggen weg. Het gemeentebestuur is enthousiast. Vooral omdat er signalen zijn dat ook het Rijk met een deel van de nieuwverworven terreinen van Huize de Wolf wel wil deelnemen aan de plannen. Zoiets vraagt een grondige aanpak. Daarom zoekt het gemeentebestuur contact met het gerenommeerde architectenbureau Granpré Molière, Verhagen en Kok te Rotterdam. In 1920 ontvangt het gemeentebestuur een eerste concept voor een uitbreidingsplan van het dorp Haren. Daarna wordt het echter stil. Een jaar later moet architect Pieter Verhagen vanuit Rotterdam berichten dat het bureau onvoldoende capaciteit heeft om de opdracht af te ronden. Het gemeentebestuur is weer terug bij af. Het enige tastbare resultaat van de contacten met Verhagen cs is een schetstekening met daarop een nieuwe weg die vanaf Huize de Wolf loopt tot de Kerkstraat. Intussen heeft Hensema in 1917 voor zichzelf de woning Rijksstraatweg 88 gebouwd. De strop van de gemeente met het Rotterdamse bureau is voor hem geen reden de verdere uitwerking van zijn plannen in de ijskast te zetten. Hij schakelt de architect Eelkema in en vervolgens ook het bekende architectenbureau Kuiler en Drewes. Dit resulteert in de bouw van de woningen Rijksstraatweg 82, 84 en 86. Ook komen er voorstellen voor nieuwbouw op het achterliggende terrein. Een naam voor deze nieuwe wijk is er al: Wilhelminapark.

Hensema is in de periode 1917-1925 op veel meer fronten actief. Hij is vooral aannemer van wegwerken in de drie noordelijke provincies. Maar als bouwaannemer is hij ook verantwoordelijk voor de bouw van de Tuindorpschool aan de Waterhuizerweg in Haren. Aan de zuidzijde van het dorp bouwt hij voor eigen risico de twee dubbele woningen Rijksstraatweg (235/237 en 241/243) ter weerszijden het Verenigingsgebouw (voorheen Landhuishoudkundigeschool en nu kantoorgebouw Maartensstee). Op het achter deze woningen gelegen terrein bouwt hij de boerderij Westerse Drift 80 (later in gebruik bij bloemisterij Uiterwijk, inmiddels afgebroken).

Maar het Wilhelminapark komt er niet. De gemeente vindt dat de door Hensema geprojecteerde straat niet voldoet aan de bouwverordening en het Rijk doet moeilijk over de aansluiting van het riool op de Rijksstraatweg. Hensema wordt waarschijnlijk ook geconfronteerd met financiële tegenvallers en mogelijk met een afnemende gezondheid. Hij overlijdt op 4 april 1931 en een maand later wordt zijn nalatenschap failliet verklaard. Makelaar en caféhouder Horst koopt dan het nog onbebouwde achterliggende terrein en werkt samen met de gemeente de bouwplannen verder uit. De Molenweg en de Hortuslaan zijn dan inmiddels al gerealiseerd. De droom van het bureau Granpré Molière, Verhagen en Kok uit 1920 is echter niet vergeten. Vandaar dat de nieuwe straat tussen de Kerkstraat en de Molenweg in 1926 alvast de naam Hortuslaan heeft gekregen. Deze straat kan dan in de volgende fase verlengd worden richting de Rijksstraatweg. Maar dan blijkt dat het Rijk niet mee wil werken en dat brengt ons bij de afgebeelde kaart van 12 augustus 1932. Het op de kaart aangegeven traject A blijkt niet mogelijk, omdat dat traject gedeeltelijk loopt over rijksgrond (later zal hier het Biologisch Centrum worden gebouwd). Er moet gekozen worden voor traject B. Van een doorlopende straat kan geen sprake meer zijn. Voor BenW is dit aanleiding om de gemeenteraad in april 1933 voor te stellen de straatnaam Hortuslaan te wijzigen in Kamplaan. De nieuwe weg langs de Hortus kan dan de naam Hortuslaan krijgen. De gemeenteraad beslist echter anders, de Hortuslaan blijft Hortuslaan en de nieuwe weg krijgt de naam Botanicuslaan. Behalve Albertus Horst werken ook andere eigenaren graag mee aan de realisering van de nieuwe straat. Zo bouwt de Hervormde kerk een nieuwe pastorie aan de Emmalaan, waardoor aan de Rijksstraatweg een bouwblok kan worden gerealiseerd van 9 woningen, terwijl aan de nieuwe straat bouwterreinen voor drie dubbele woningen kunnen worden verkocht. In totaal wordt in 1932, 1933 en 1934 aan de Botanicuslaan gestart met de bouw van 41 woningen.

De columns ‘Harener Historie’ worden geschreven door Eppo van Koldam. Iedere twee weken verschijnt een nieuwe column. De eerste 78 columns zijn verschenen in het Harener Weekblad. De serie is per 1 april 2020 voortgezet op www.oldgo.nl. Dit is digitale column nr. 94.