Op de bovenstaande luchtfoto ziet u een deel van de Rijksstraatweg ten noorden van het dorp Haren. Het gaat in dit verhaal om de panden aan de oostzijde van de straatweg (dus rechts op de foto). Van boven naar beneden zijn dat: Rijksstraatweg 64 (villa De Eik), Rijksstraatweg 66/68 (nu samengevoegd tot een woning), Rijksstraatweg 70 (het huis Klaverblad), Rijksstraatweg 72 (voormalige boerderij achter Rijksstraatweg 70), Rijksstraatweg 74 (het koetshuis van ’t Huis de Wolf) en Rijksstraatweg 76 (’t Huis de Wolf).
Zetten we de klok bijna 300 jaar terug, dan zien we op een in 1732 door Henricus Teijsinga getekende kaart hier een pand staan: het huis de Wolf of Vonk. Ook wel bekend als de herberg waar de wolf uithangt of kortweg herberg De Wolf. De naam Vonk verwijst naar Albert Vonck, de exploitant van de herberg. Teijsinga tekende de herberg met de bijbehorende landerijen, omdat deze toebehoorden aan de provincie Groningen. Oorspronkelijk ging het hier om gronden van het klooster Yesse te Essen, maar bij de reductie van Groningen in 1594 waren alle kloostergoederen geconfisqeerd. Zie hierover mijn column De provincielanden van het voormalig klooster Yesse of als u dieper in de materie wilt duiken de bronbewerking nr.15 met dezelfde titel. Beide te vinden op www.oldgo.nl => publicaties.
Interessant is dat Teijsinga niet alleen de eigendommen van de provincie exact intekende maar ook de eigenaren en gebruikers van de naastgelegen percelen aangaf. Bij het perceel direct ten noorden van de herberg De Wolf staat vermeld: “eigenaar raadsheer Emmen, gebruiker Jacob Pieters in ’t holt”. Met raadsheer Emmen wordt gedoeld op Lambertus Hendrik Emmen. Hij was de eigenaar van de Emdaborg aan de Oosterweg met vele daarbij behorende landerijen. Die landerijen waren in erfpacht (beklemde meier) uitgegeven. Jacob Pieters was dus de pachter en hij woonde blijkbaar in het holt oftewel het bos. Dat gegeven spoort met vermeldingen over het grondgebruik in Haren (zie bronbewerking 11 op www.oldgo.nl over de historische geografie van Onnen en Haren met bijbehorende kaarten). De grond boven op de Hondsrug ten noorden van het dorp Haren was ongeschikt voor de landbouw en werd daarom pas laat in cultuur gebracht. In 1732 was hier dus nog bos: het Harener Holt. Overigens ging het hier alleen om het gebied van de huidige Hortus de Wolf, het wooncentrum de Dilgt en Beatrixoord en niet om het veel grotere gebied dat nu vanuit romantische overwegingen Harener Holt wordt genoemd.
Henricus Teijsinga tekende op de naastgelegen terreinen geen bebouwing. Onduidelijk is of Jacob Pieters dus een boerderij had naast de herberg De Wolf. Jacob Pieters is overigens in mijn bestand van Harener inwoners geen onbekende. Hij was de zoon van Peter Jacobs Nienhuijs en Trintien van der Stappen. Trintien wordt in het eerste overzicht van lidmaten van de kerk te Haren gedateerd 13 april 1704 vermeld als weduwe van P. Jacob Nienhuijs. Die naam Nienhuijs kan duiden op afkomstig van Neuenhaus in Duitsland of gewoon ‘nieuw huis’. Als we kiezen voor het laatste is het niet onwaarschijnlijk dat Pieter Jacobs (of een van zijn voorouders) al voor 1700 een huis heeft gebouwd op de gepachte grond naast de herberg De Wolf. Die boerderij zal dan wel gebouwd zijn ‘in ’t holt’ en vanuit deze boerderij heeft dan de ontginning van de naastgelegen percelen plaats gevonden.
Op de eerste kadastrale kaart van 1830 staat de boerderij aangegeven. De herberg De Wolf heeft dan inmiddels plaats gemaakt voor cq is verbouwd tot een buitenhuis van de Groningse advocaat Albert Reiger. Als eigenaar van de boerderij wordt in 1830 vermeld: Pieter Takens. Hij is een achterkleinzoon van het bovengenoemde echtpaar Peter Jacobs Nienhuijs en Trintien van der Stappen en is in 1828 op 58-jarige leeftijd getrouwd met de 34-jarige Geertje Pastoor. Tien jaar later blijft Geertje achter met drie jonge kinderen. Zij zet de exploitatie van de boerderij door en blijkbaar met succes, want in 1860 wordt de oude boerderij afgebroken en wordt een nieuwe boerderij gebouwd op een perceel direct gelegen aan de Rijksstraatweg. Na het overlijden van Geertje in 1869 verdelen de drie kinderen de boedel. Dochter Leentje krijgt dan de boerderij en haar broers Willem en Jan Takens krijgen de middelen voor de bouw van en nieuwe boerderij op het noordelijk naastgelegen perceel. Leentje is getrouwd met Pieter Pauwels en gaat bij hem wonen op de boerderij in Haren (nabij de rotonde in de Oude Hoflaan). De boerderij aan de straatweg wordt telkens voor zes jaar verhuurd.
Vanaf 1900 worden er steeds meer woningen langs de Rijksstraatweg gebouwd. Het wordt lucratief om langs de straat gelegen grond of zelfs hele boerderijen te verkopen. Clubs van makelaars, aannemers, architecten en investeerders zijn in Haren actief bij het ontwikkelen van nieuwbouwplannen. Belangrijke figuren zijn bijvoorbeeld Engbert Horst uit Haren en Piebe Belgraver uit Groningen. In 1908 koopt een consortium waaraan deze beide heren deelnemen de boerderij van de erven van Pieter Pauwels voor f 8.600,-. De boerderij wordt afgebroken en er wordt meer naar achteren, dus op de huidige locatie, maar eigenlijk ook op de locatie waar de boerderij tot 1860 stond, een nieuwe boerderij gebouwd naar een ontwerp van Piebe Belgraver. Deze tekent ook voor het ontwerp van de dubbele woning Rijksstraatweg 66/68 (inmiddels alleen 66). Dan stort echter het imperium van Piebe Belgraver in (zie daarover de column De ontmanteling van landgoed Voorveld). Stellig had hij ook plannen met het perceel Rijksstraatweg 70, maar dat komt er niet meer van. Engbert Horst verkoopt dit terrein in 1916 aan Henderikus Josephus Boekholt en die laat er vervolgens een vrijstaande woning op bouwen naar een ontwerp van de architect Adrianus van Wissen. De woning heet ’t Klaverblad; een toepasselijke naam want zo stond dit gebied in de 19e eeuw in het bevolkingsregister van de gemeente bekend.
De nieuwgebouwde boerderij wordt in 1916 gekocht door de koemelker Jacob Leutscher. Jacob zal hier koeien gemolken hebben en de melk zelf hebben verkocht in de stad Groningen. Dat weten we, omdat Jacob dat niet steeds geheel deed conform de voorschriften. Op 10 april 1917 maken burgemeester en wethouders publiekelijk bekend, dat Jacob Leutscher, karnemelkverkoper te Haren, door de kantonrechter is veroordeeld tot een hechtenisstraf van 3 dagen, ter zake van overtreding van artikel 1 der Verordening op de keuring van eet- en drinkwaren door aflevering van karnemelk van ondeugdelijke samenstelling. Later is Jacobs zoon Izaäk Leutscher eigenaar van de boerderij.
Rest nog het verhaal over de door Willem en Jan Takens nieuwgebouwde boerderij. Deze boerderij kreeg later het adres Rijksstraatweg 64. Het was een grote markante boerderij aan de Rijksstraatweg. Na het overlijden van Jan Takens, zoon van Willem, in 1955 werd de boerderij in 1958 verkocht aan de fabrikant van schouderwatten Franciscus Wilhelmus Folkers. Deze liet de boerderij afbreken en daarvoor in de plaats kwam de villa De Eik. In die tijd een grote bezienswaardigheid.
De columns ‘Harener Historie’ worden geschreven door Eppo van Koldam. Iedere twee weken verschijnt een nieuwe column. Dit is digitale column nr. 106