In december 2012 heeft het project Onderzoek Geschiedenis Noordlaarderbos €10.000 subsidie gekregen. Ingrid Schenk, coördinator van het project, beantwoordt een paar vragen en legt ons uit wat het allemaal inhoudt.
Hoe oud is het Noordlaarderbos en waarom is het zo bijzonder?
Het bos is als productiebos aangeplant tussen 1850-1860 en uitgebreidt in 1910. Voor die tijd was het een groot heideveld met de naam het Groote Veld. Sinds 1932 is Natuurmonumenten de eigenaar van het bos, dat 110 ha groot is. Vaak wordt van het Noordlaarderbos gedacht dat er alleen maar bomen staan, maar dat is niet zo. Het bos heeft namelijk niet alleen een rijkdom aan natuur, maar ook aan geschiedenis. Verscholen onder bomen en struiken bevinden zich talloze sporen uit het verleden. Zo zijn er te vinden, onaangetaste bodemlagen van duizenden jaren oud, stuifduinen, pingoruïnes (overblijfselen uit de ijstijd), routes van karrensporen uit de Middeleeuwen en sporen uit Tweede Wereldoorlog (o.a. tankgrachten, loopgraven en schuttersputjes). Allemaal sporen die zich uiten in een verschil in de hoogte van de bodem.
Wat is het onderzoeksproject Noordlaarderbos en hoelang is het al bezig?
Het doel van het onderzoeksproject is het onderzoeken van de bovengenoemde sporen uit het verleden die nog te vinden zijn in het Noordlaarderbos. Natuurmonumenten en de provincie Groningen zijn de initiatiefnemers van het project. Ze vinden het belangrijk dat het onderzoek gebeurt door omwonenden, zodat deze betrokken worden bij de cultuurhistorie van hun omgeving. In de winter van 2010 vond de aftrap plaats en de verwachting is dat het project tot en met 2014 zal doorlopen. Het onderzoek gebeurt door vrijwilligers. Zij werken vanuit drie invalshoeken om de geschiedenis boven water te halen, namelijk het doen van veldwerk, spitten in archieven en praten met omwonenden die nog veel van vroeger weten.
Wat voor soort onderzoeken doen jullie precies en hoe?
We brengen de hoogteverschillen in het Noordlaarderbos in kaart. Er bestaat al een bestand waarin de hoogteverschillen in Nederland zijn opgenomen (het Actueel Hoogtebestand Nederland - AHN), maar die is door de begroeiing in het Noordlaarderbos niet nauwkeurig genoeg. Juist omdat de hoogteverschillen in het Noordlaarderbos beperkt zijn tot hoogstens 5 meter is nauwkeurigheid zeer belangrijk om de verschillende sporen uit het verleden te registreren. Om de precieze coördinaten en hoogtes van de sporen te kunnen bepalen, hebben we de hulp ingeschakeld van een ingenieursbureau. De metingen in het bos gebeuren door vrijwilligers met behulp van laserapparatuur en waterpasmetingen. Vervolgens verwerkt het ingenieursbureau de gegevens en maakt er hoogtekaarten van. Ook zal er archeologisch onderzoek plaatsvinden door het graven van proefsleuven en vindt bodemonderzoek plaats door middel van grondboringen. Het veldwerk wordt begeleid door de provinciaal archeoloog Henny Groenendijk en boswachter Booi Kluiving van Natuurmonumenten.
Het project loopt vooral in de herfst en winter. Waarom is dat? Is het dan niet veel te koud en nat?
Het veldwerk kàn alleen maar in de herfst en winter gebeuren. De hoogteverschillen in de bodem zijn namelijk niet te meten als er blad aan de bomen en struiken zitten en er varens groeien. Ook geeft Natuurmonumenten alleen voor de winterperiode toestemming om buiten de wandelpaden te meten. Zodra in maart het broedseizoen begint en de blaadjes en varens weer gaan groeien, moet het werk stoppen. Dit betekent dat de grootste onzekerheid bij het veldwerk het weer is. Als het hard regent, sneeuwt of stormt kan er niet worden gemeten.
Jullie hebben recent €10.000 subsidie gekregen voor het project. Van wie komt dit geld en wat gaan jullie er mee doen?
Het geld is bestemd voor de meetwerkzaamhden en archeologische graafwerk door een ingenieursbureau. Dit houdt dus in het inmeten van de coördinaten en NAP-hoogtes, het maken van kaarten en het regelen van proefsleuven. Het Loket Leve(n)de Dorpen (onderdeel van Programma Landelijk Gebied) heeft de subsidie verleend. Als co-financiers leveren ook de gemeente Haren en de provincie Groningen een bijdrage. Samen stellen de drie partijen €10.000 beschikbaar. Daar bovenop komen nog de jaarlijkse bijdragen van Natuurmonumenten.
Wat is het leukste dat jullie tot nu toe hebben ontdekt?
Ons fascineert het meest dat eeuwenoude sporen in het bos nog te vinden zijn. Zo kun je nog zien hoe de routes van de karren in de Middeleeuwen liepen en hoe ze de weg van de minste weerstand volgden door laagtes en hoogtes te vermijden. Wat ons ook intrigeert is dat in de bodem nog sporen van de laatste en voorlaatste ijstijd terug te vinden zijn.
Hoeveel mensen werken er mee aan dit project en zijn dit allemaal vrijwilligers? Wat gebeurt er met de gegevens die zijn verzameld?
We zijn een enthousiaste groep van 14 vrijwilligers die in de omgeving van het Noordlaarderbos wonen. We hopen dat door onze inzet de geschiedenis van het Noordlaarderbos tot leven wordt gebracht. Ook hopen we dat de uitkomsten van het onderzoek een grotere rol gaat spelen in cultuurhistorische beleidsontwikkelingen van gemeente, provincie en Natuurmonumenten. Ook zou het geweldig zijn als er uiteindelijk een boekje wordt uitgegeven over de rijke geschiedenis van het Noordlaarderbos. We vinden het prachtig dat ons onderzoek al geleid heeft tot een drie-tal verhalen op de website van de provincie Groningen.