Op de vroege avond van 4 februari 1828 is het een gezellige boel bij de broers Jan en Hinderk Jacobs in Onnen. Helaas blijft dat niet zo. De zoon van hun zus Annechien verziekt de sfeer behoorlijk door dienstmeid Janna grovelijk te mishandelen. Uiteindelijk krijgt deze affaire een verrassende afloop.
Gezellige avond
Op de vroege avond van 4 februari 1828 is het een gezellige boel bij de broers Jan en Hinderk Jacobs in Onnen. De al wat oudere broers (59 en 52 jaar) zitten gezellig te keuvelen met hun zuster Annechien (55 jaar) en Albert Lucas Oosterveld, die jarenlang in Glimmen heeft gewoond, maar nu verhuisd is naar Annen. De 19-jarige werkmeid Janna Roelfs Tjebbels (ook wel bekend als Hanna Roels Suurd), afkomstig uit Peize, zit in een hoekje van de kamer te spinnen. Dit alles speelt zich af aan de Tijborgsteeg in Onnen. Niet in het gebouw op de foto, want dat is het bekende café Ottens op de hoek van de Tijborgsteeg en de Dorpsweg te Onnen, maar in een klein boerderijtje links in de steeg waar we recht in kijken. Het betreffende boerderijtje is in 1894 afgebroken en vervangen door een nieuwe boerderij op hetzelfde perceel, maar nu aan de Dorpsweg 18.
Dei roege bliksem
We zouden niet over die gezellige avond in Onnen te weten zijn gekomen, als het zo gebleven was. En waarnemend burgemeester Roelf Koops zou er ook zeker geen proces verbaal van hebben opgemaakt. Uit dat hij dat wel deed, blijkt, dat er meer aan de hand was. De rust in de huiskamer wordt behoorlijk verstoord als Jacob Jans de 22-jarige zoon van Annechien de kamer binnen komt. Hij vaart gelijk uit tegen werkmeid Janna. “Jij zit op mijne stoel, dei roege bliksem!” bijt hij haar toe. Janna antwoordt, dat dat niet zo is en dat oom Jan op zijn stoel zit. Het mag niet baten. Jacob pakt de stoel van haar weg en geeft haar ook nog een slag tegen het hoofd, waardoor zij – volgens het proces verbaal – op de grond neder viel, terwijl het bloed bij het aangezicht ter neder liep. Dit wordt moeder Annechien te gek. Zij wil haar zoon in zijn drift tegen houden, maar ook zij wordt op de grond geworpen. Als Janna op kan staan, gaat zij wederom op de betwiste stoel zitten en ze geeft niet op. “Ik heb uw stoel niet, Jan zit er op”, roept ze, en ze voegt daaraan toe ”ik laat mij door u niet slagen, ik zal het aan den burgemeester brengen”. Het maakt Jakob alleen maar bozer. “Zegt dit nog eens weer roege bliksem”, schreeuwt hij, “ik schijt wat op Van Trojen (= de burgemeester)”.
De eerste opvang
Het lukt Janna vervolgens om het huis uit te vluchten. Buiten treft ze Lourens Eising en Boele Ruuls. Die brengen haar naar het huis van de Hinderkien Jacobs Koops, de weduwe van Harmannus Weites, bij wie op dat moment ook Willem Ax aanwezig is. Dit huis is gelegen aan het Boerlandspad (ook afgebroken en vervangen door Dorpsweg 10 te Onnen). Allemaal getuigen, die hebben gezien hoe ernstig Janna mishandeld is. Overigens zijn de meeste van de genoemde personen ook zelf behoorlijk deskundig op dat gebied. Lourens Eising is getrouwd met Annechien Jacobs en is de stiefvader van Jacob Jans. Zijn relatie met Annechien werd dermate verstoord door vechtpartijen, dat Annechien inmiddels niet meer bij hem woont, maar met haar zoon bij haar broers is ingetrokken. Zo vormen Lourens en Annechien het enige echtpaar, dat in 1830 in de gemeente Haren niet op één adres woont. En Hinderkien Jacobs Koops heeft in Onnen een ronduit slechte naam als het om het behandelen van dienstmeisjes gaat. Ze heeft in 1824 haar 11-jarig nichtje Aaltien Koops, die dan als dienstmeisje bij haar werkt, veel geslagen en nauwelijks te eten gegeven. De buren moesten dit arme kind opvangen. En als klap op de vuurpijl dreigde zij Aaltien ook nog te vermoorden, toen zij een fout maakte bij het opstapelen van turf. Aaltien kon nog net wegvluchten naar haar ouders in Eelde. Willem Ax heeft in 1828 waarschijnlijk nog geen slechte naam, maar zal dat 20 jaar later goed maken. Zijn kinderen vluchten dan het huis uit vanwege de vele klappen, die ze krijgen, en verblijven liever in het bedelaarsgesticht Ommerschans, dan dat ze weer naar huis moeten.
De afloop
Meestal stuurt de burgemeester een opgemaakt proces verbaal toe aan de officier van justitie in Groningen en volgt er dan nog aanvullende correspondentie over het horen van getuigen en dergelijke. Vervolgens brengt de officier de zaak dan voor de rechter. In deze zaak heb ik geen vervolg kunnen vinden. Is de zaak in de doofpot gestopt? Of moet ik nog verder zoeken in de gerechtelijke archieven? Er is wat voor te zeggen, dat de zaak geen verder vervolg heeft gekregen. Want wie trouwen er op 31 december 1830? U zult het niet geloven: Jacob Jans en Janna Roelfs Tjebbels (alias Hanna Roels Suurd). Janna is dan al hoogzwanger. Op 14 februari 1831 wordt hun zoon Jan geboren. Er zullen nog drie kinderen volgen, waarvan er twee kort na de geboorte overlijden. Jacob en Janna wonen de eerste jaren na hun huwelijk elders in Onnen. In 1854 verhuizen ze naar het boerderijtje aan de Tijborgsteeg. Jacob overlijdt hier in 1865 en Janna in 1871. Laten we het er maar op houden, dat Jacob door sociale en verbale onvermogens een wat bijzondere weg heeft gekozen om Janna de liefde te verklaren.
De columns ‘Harener Historie’ worden geschreven door Eppo van Koldam. Iedere twee weken verschijnt een nieuwe column. De eerste 78 columns zijn verschenen in het Harener Weekblad. De serie is per 1 april 2020 voortgezet op www.oldgo.nl. Dit is digitale column nr 1.
Gezellige avond
Op de vroege avond van 4 februari 1828 is het een gezellige boel bij de broers Jan en Hinderk Jacobs in Onnen. De al wat oudere broers (59 en 52 jaar) zitten gezellig te keuvelen met hun zuster Annechien (55 jaar) en Albert Lucas Oosterveld, die jarenlang in Glimmen heeft gewoond, maar nu verhuisd is naar Annen. De 19-jarige werkmeid Janna Roelfs Tjebbels (ook wel bekend als Hanna Roels Suurd), afkomstig uit Peize, zit in een hoekje van de kamer te spinnen. Dit alles speelt zich af aan de Tijborgsteeg in Onnen. Niet in het gebouw op de foto, want dat is het bekende café Ottens op de hoek van de Tijborgsteeg en de Dorpsweg te Onnen, maar in een klein boerderijtje links in de steeg waar we recht in kijken. Het betreffende boerderijtje is in 1894 afgebroken en vervangen door een nieuwe boerderij op hetzelfde perceel, maar nu aan de Dorpsweg 18.
Dei roege bliksem
We zouden niet over die gezellige avond in Onnen te weten zijn gekomen, als het zo gebleven was. En waarnemend burgemeester Roelf Koops zou er ook zeker geen proces verbaal van hebben opgemaakt. Uit dat hij dat wel deed, blijkt, dat er meer aan de hand was. De rust in de huiskamer wordt behoorlijk verstoord als Jacob Jans de 22-jarige zoon van Annechien de kamer binnen komt. Hij vaart gelijk uit tegen werkmeid Janna. “Jij zit op mijne stoel, dei roege bliksem!” bijt hij haar toe. Janna antwoordt, dat dat niet zo is en dat oom Jan op zijn stoel zit. Het mag niet baten. Jacob pakt de stoel van haar weg en geeft haar ook nog een slag tegen het hoofd, waardoor zij – volgens het proces verbaal – op de grond neder viel, terwijl het bloed bij het aangezicht ter neder liep. Dit wordt moeder Annechien te gek. Zij wil haar zoon in zijn drift tegen houden, maar ook zij wordt op de grond geworpen. Als Janna op kan staan, gaat zij wederom op de betwiste stoel zitten en ze geeft niet op. “Ik heb uw stoel niet, Jan zit er op”, roept ze, en ze voegt daaraan toe ”ik laat mij door u niet slagen, ik zal het aan den burgemeester brengen”. Het maakt Jakob alleen maar bozer. “Zegt dit nog eens weer roege bliksem”, schreeuwt hij, “ik schijt wat op Van Trojen (= de burgemeester)”.
De eerste opvang
Het lukt Janna vervolgens om het huis uit te vluchten. Buiten treft ze Lourens Eising en Boele Ruuls. Die brengen haar naar het huis van de Hinderkien Jacobs Koops, de weduwe van Harmannus Weites, bij wie op dat moment ook Willem Ax aanwezig is. Dit huis is gelegen aan het Boerlandspad (ook afgebroken en vervangen door Dorpsweg 10 te Onnen). Allemaal getuigen, die hebben gezien hoe ernstig Janna mishandeld is. Overigens zijn de meeste van de genoemde personen ook zelf behoorlijk deskundig op dat gebied. Lourens Eising is getrouwd met Annechien Jacobs en is de stiefvader van Jacob Jans. Zijn relatie met Annechien werd dermate verstoord door vechtpartijen, dat Annechien inmiddels niet meer bij hem woont, maar met haar zoon bij haar broers is ingetrokken. Zo vormen Lourens en Annechien het enige echtpaar, dat in 1830 in de gemeente Haren niet op één adres woont. En Hinderkien Jacobs Koops heeft in Onnen een ronduit slechte naam als het om het behandelen van dienstmeisjes gaat. Ze heeft in 1824 haar 11-jarig nichtje Aaltien Koops, die dan als dienstmeisje bij haar werkt, veel geslagen en nauwelijks te eten gegeven. De buren moesten dit arme kind opvangen. En als klap op de vuurpijl dreigde zij Aaltien ook nog te vermoorden, toe zij een fout maakte bij het opstapelen van turf. Aaltien kon nog net wegvluchten naar haar ouders in Eelde. Willem Ax heeft in 1828 waarschijnlijk nog geen slechte naam, maar zal dat 20 jaar later goed maken. Zijn kinderen vluchten dan het huis uit vanwege de vele klappen, die ze krijgen, en verblijven liever in het bedelaarsgesticht Ommerschans, dan dat ze weer naar huis moeten.
De afloop
Meestal stuurt de burgemeester een opgemaakt proces verbaal toe aan de officier van justitie in Groningen en volgt er dan nog aanvullende correspondentie over het horen van getuigen en dergelijke. Vervolgens brengt de officier de zaak dan voor de rechter. In deze zaak heb ik geen vervolg kunnen vinden. Is de zaak in de doofpot gestopt? Of moet ik nog verder zoeken in de gerechtelijke archieven? Er is wat voor te zeggen, dat de zaak geen verder vervolg heeft gekregen. Want wie trouwen er op 31 december 1830? U zult het niet geloven: Jacob Jans en Janna Roelfs Tjebbels (alias Hanna Roels Suurd). Janna is dan al hoogzwanger. Op 14 februari 1831 wordt hun zoon Jan geboren. Er zullen nog drie kinderen volgen, waarvan er twee kort na de geboorte overlijden. Jacob en Janna wonen de eerste jaren na hun huwelijk elders in Onnen. In 1854 verhuizen ze naar het boerderijtje aan de Tijborgsteeg. Jacob overlijdt hier in 1865 en Janna in 1871. Laten we het er maar op houden, dat Jacob door sociale en verbale onvermogens een wat bijzondere weg heeft gekozen om Janna de liefde te verklaren.