De Open Monumentendag 2018 stond in het teken van ‘Verdwenen waterwegen’. Tijdens deze dag heb ik een lezing mogen verzorgen. Mijn stelling bij die lezing was, dat alle oude landgoederen in Haren, over een mogelijkheid beschikten van aan- en afvoer van materialen over het water. Een boekje over het thema vindt u op www.oldgo.nl=> Activiteiten=> Open Monumentendag en dan kiezen voor het verslag van de dag 2018. Op pag. 28 van dit boekje is kort de zogenaamde Haaksloot vermeld, de verbinding van Huize Voorveld (Rijksstraatweg 361 te Harenermolen) naar het Hoornschediep.
Landgoed en Huize Voorveld
Voorveld wordt reeds vermeld op een kaart uit ca 1685. Naar de toenmalige eigenaar Tjaart Gerlacius wordt het op die kaart vermeld als Gerlacius. In 1790 koopt Hendrik Nicolaas Laclé het landgoed. Laclé wordt in de Franse tijd maire van de nieuw gevormde gemeente Haren. Na de Franse tijd blijft hij aan als schout tot zijn overlijden in 1816. Het landgoed komt dan in handen van zijn schoonzoon Carel Willem Hendrik Haack. Dat brengt ons bij de naar deze persoon vernoemde sloot.
De kaart
Op de bovenstaande kaart uit ca 1900 ziet u het landgoed Voorveld in volle glorie aangegeven. Voor uw oriëntatie: de Lutsborgsweg loopt van boven (A) naar de aansluiting op de Rijksstraatweg in Harenermolen (C). Bij (D) begint de Viaductweg. Bij (B) vinden we het kruispunt van de Lutsborgsweg, de Boerlaan en de Weg langs het Hemrik. Ook zien we hier de Haaksloot lopen vanaf het landgoed bij (1), via (2) naar het Hoornschediep (3). Het is wel even oppassen, want de Weg langs het Hemrik is niet de fors aangegeven weg bij (B) richting (2), maar het kleine weggetje, dat op de kaart nog eindigt in het niets.
Wat nog te zien is
De Haaksloot is in het veld nog steeds zichtbaar, zowel vanaf de Lutsborgsweg naar het westen als vanaf deze weg naar het oosten. Maar u moet wel goed kijken en u zult stellig niet geloven, dat dit ooit een bevaarbare route was. Zoals ook op de kaart is te zien, liep de sloot tussen de woningen Boerlaan 18 en Boerlaan 20 door. Hiervan is niets meer terug te zien. De Boerlaan was oorspronkelijk een particuliere weg midden over het landgoed. Nu ligt Voorveld alleen ten noorden van de Boerlaan. Vroeger was het landgoed wel drie keer zo groot.
Kruising met Lutsborgsweg
Bij (B) op de kaart kruist de Haaksloot de Lutsborgsweg. Hoe moeten we dat zien? Lag hier een brug, was er een doorwaadbare oversteek of wellicht een dam. Er is slechts schaarse informatie. Als in 1824 de Rijksstraatweg wordt verhard, kondigt de gouverneur een omleidingsroute aan: “dat het uit hoofde van het, op woensdag den 30 juni beginnen van de bestrating van de weg tusschen Haren en Helpen, de passage met rijtuigen en te paard niet meer zal kunnen plaats hebben langs den grooten weg tot Haren, doch dat men den weg van Essen zal moeten gebruiken, om door Haren, langs de weg achter de buitenplaats Voorveld, ingaande bij het huis van R. Koops, verder over Glimmen naar de Punt te rijden”. De genoemde R. Koops woonde op de hoek van de Rijksstraatweg en de Meerweg. Dit was inderdaad de ingang om via de Westerse Drift en de Lutsborgsweg naar Glimmen te rijden. Na de genoemde C.H.W. Haack wordt de Groninger aannemer J.H. Muller korte tijd eigenaar van het landgoed Voorveld. Hij doet dat in 1835 over aan Rudolf de Sitter, die in 1842 burgemeester van Haren wordt. Zijn weduwe kondigt in 1856 aan, dat zij de brug, die over haar schipsloot op de achterweg van Glimmen naar Haren ligt, gaat afbreken en dat de weg daardoor acht dagen gestremd zal zijn. De brug was lastig te passeren en zal vervangen worden door een dam met een duiker. Volgens haar was er vroeger ook een dam geweest, maar had de vorige eigenaar J.H. Muller er een brug gemaakt, omdat hij veel hout wilde afvoeren en ook het huis wilde afbreken.
Intensief gebruik door Weltevreden
In 1866 wordt Voorveld in gedeelten verkocht. De landbouwer Kornelis Lutgers koopt dan de boerderij Boerlaan 18, enige landerijen en de Haaksloot van (2) tot (3). In dezelfde periode treedt het legaat van mevrouw Geertruida Johanna Elisabeth Jullens in werking. Dat betekent, dat het huis Weltevreden (Rijksstraatweg 4, Glimmen) wordt omgevormd tot een tehuis voor bejaarden en dat een voogdij verantwoordelijk wordt voor de exploitatie van het huis en de vele bijbehorende landerijen in Haren en Glimmen. De voogdij laat een nieuwe boerderij bouwen aan de Rijksstraatweg 5 te Glimmen. Op 2 maart 1870 constateert de voogdij, dat Kornelis Lutgers eigenaar is van de opslag bij het Hemrik, en dat het wenselijk is met hem een regeling te treffen. De voogdij is namelijk van plan veel klei, wierdegrond en slijk te laten aanvoeren om de structuur van de landbouwpercelen te verbeteren en wil daartoe gebruik maken van de Haaksloot en de losplaats van Lutgers. Het contact met Lutgers leidt er toe, dat deze de Haaksloot aan de voogdij verkoopt. Alleen al in 1871 laat de voogdij 50 pramen van 16 ton slijk aanvoeren. Anderen mogen ook gebruik maken van de sloot, maar moeten daar dan wel voor betalen. Zo laat ook David Vissering van Huize Welgelegen slijk aanvoeren via de Haaksloot. In 1875 laat de voogdij de sloot verdiepen en verbreden. Geert Vrieling uit Harenermolen neemt die klus aan voor f.300,-.
Het einde
Het is niet duidelijk tot hoe lang de Haaksloot en de losplaats nog in gebruik zijn geweest, maar rond 1925 is het gebruik nihil geworden. Het gedeelte van de Haaksloot ten oosten van de Lutsborgsweg wordt in 1930 voor f.3,- verkocht. Kopers zijn de aanliggende eigenaren van de boerderijen Boerlaan 18 en Boerlaan 20.
De columns ‘Harener Historie’ worden geschreven door Eppo van Koldam. Iedere twee weken verschijnt een nieuwe column. De eerste 78 columns zijn verschenen in het Harener Weekblad. De serie is per 1 april 2020 voortgezet op www.oldgo.nl. Dit is digitale column nr 2.