Als je het niet beter wist, zou je denken, dat de twee dames op de foto trots bij de voordeur van hun eigen woning staan. Dat is niet zo. Het zijn de gezusters Lohman, die op bezoek zijn bij hun oom Edsko aan de Kerkstraat 1 te Haren.
Woningen aan de Kerkstraat
Op de foto staat niet alleen het pand Kerkstraat 1, dat in zijn oorspronkelijke vorm nog steeds bestaat en nu huisvesting biedt aan de winkel ‘Van Harte’, maar ook een klein pandje rechts op de foto. En als we goed kijken zien we, dat rechts van dat pandje vanaf de regenpijp en –ton nog weer een pand staat. Dat vraagt om wat uitleg, want nu kennen we hier alleen het hoekpand aan de Rijksstraatweg 190 met daarin de ijssalon ‘Italini’.
Het verdriet van Palma de Majorca
Het klinkt als een bestemming voor een exotische vakantie: Palma de Majorca. Voor Antje Oostingh wordt deze stad een nachtmerrie. Hier overlijdt op 17 september 1840 namelijk haar echtgenoot Jan Lucas Domenie als kapitein op zijn kofschip Henderika Jantina. En het zag er allemaal zo mooi uit. Antje was op 1 februari 1838 getrouwd met Lucas. Zij kochten toen de woning Kerkstraat 1 met de kleine éénkamerwoning rechts er naast van de horlogemaker Roelf Brinks. Op 18 november 1838 werd hun zoon Jan Popko geboren. Vernoemd naar Jan Popko Oostingh, huisarts te Haren, de vader van Antje. En nu – in 1840 – is Antje zwanger van haar tweede kind en weduwe. Zoontje Lucas wordt geboren op 27 februari 1841 als Antje al diep in de zorgen zit.
De hoekwoningen
Na het overlijden van haar man moet Antje Oostingh de tering naar de nering zetten. Zij gaat wonen in de éénkamerwoning en de naastgelegen grote woning met twee kamers en een aparte keuken doet ze in de verhuur. Die situatie duurt tot ongeveer 1868. Dan verkoopt Antje de panden en vertrekt ze naar een woning op de Middelhorst. Waar precies is mij nog niet duidelijk. De éénkamerwoning wordt ca 1900 bewoond door Abel Blom (1850-1930). Mogelijk is hij degene, die rechts op de foto staat. In 1905 verwerft de manufacturier Pieter Bugel deze woning en het naastgelegen pandje op de hoek van de Kerkstraat en de Rijksstraatweg. Bugel laat beide panden afbreken en bouwt daarvoor in de plaats een nieuw winkelpand (Rijksstraatweg 190). In 1911 verhuurt hij dit pand aan de manufacturier Reinder Homan. Als Reinder Homan in 1917 naar een andere locatie in Haren vertrekt, verkoopt Pieter Bugel het pand aan Salomon David Nathans. Ook Nathans is manufacturier. Hij bouwt in 1923 een woonverdieping boven de winkel en daarmee heeft het hoekpand Rijksstraatweg 190 zijn huidige vorm gekregen.
Kerkstraat 1
Ook de woning Kerkstraat 1 wordt in 1868 verkocht. Koper is de kastelein Otto Hoenderken. Hij doet dat ten behoeve van zijn moeder, de weduwe Janna Hoenderken-van Bon. Als zijn moeder vlak voor haar overlijden naar Eelde verhuist, verkoopt Otto Hoenderken de woning aan Edskedina Smid. Edskedina (1817-1888) is twee keer getrouwd, maar heeft geen kinderen. Een aantal jaren later trekt haar vrijgezelle broer Edsko (1819-1903) bij haar in. Edskedina en Edsko zijn kinderen van de houtkoper en houtzaagmolenaar Popko Edskes Smid te Groningen. Sommige voornamen zijn zeer nadrukkelijk familie-gerelateerd. Bij de familie Smid (ook wel Smit) is dat de naam Edsko. Dat gaat terug tot op de in 1668 te Meeden gedoopte Edsko Popkens Smid. Een bekend familielid is Edske Jans Smit van de (niet meer bestaande) scheepswerf ‘E.J. Smit & Zoon’s’ te Westerbroek.
Dochters Lohman
Edskedina en Edsko hebben nog een ouder zusje Imke (1811-1886). Deze Imke is getrouwd is met de advocaat Scato Lohman te Groningen. Helaas overlijdt Scato al op jonge leeftijd op 24 september 1842. Twee maanden later op 22 november 1842 wordt zijn eerste zoon geboren. Volgens de gebruikelijke vernoemingsregels krijgt deze de naam van zijn vader: Scato. In 1869 trouwt Scato jr. met Ignatia Wubben. Direct na zijn huwelijk gaat hij aan de Rijkstraatweg in Haren wonen. Ook moeder Imke verhuist mee naar Haren. In 1875 wordt Scato benoemd tot notaris te Haren. Met Ignatia krijgt hij drie dochters: Imke, Frederika en Scatiene. Het is dus logisch, dat er intensieve contacten zijn tussen de familie Lohman in het grote notarishuis aan de Rijksstraatweg en tante en oom Smid aan de Kerkstraat. Die contacten zullen ook nog rond 1900 hebben bestaan als Edskedina en Imke reeds overleden zijn en Edsko alleen aan de Kerkstraat woont. En zo’n contact heeft de fotograaf vastgelegd op de foto. Twee van de dochters Lohman staan voor het huis van oom Edsko. Het kleine mannetje naast hen is volgens de overlevering de tuinman Derk Bakker (1850-1937).
Kerkstraat 1 en 3
Na het overlijden van Esko Smid in 1903 wordt Kerkstraat 1 gekocht door Hendrik de Lange. Hij begint hier een kruidenierswinkel. In 1913 krijgt hij vergunning om het gehele pand te verbouwen tot een winkel/woonhuis. Als in 1923 aan de Kerkstraat 5 tm 15 een groot bouwplan wordt gerealiseerd met winkels en bovenwoningen, slaagt De Lange er nog net in daarbij aan te haken en krijgt hij vergunning om op de tuin naast zijn huis het winkelpandje Kerkstraat 3 tegen het nieuwe complex ‘aan te plakken’. Latere exploitanten van Kerkstraat 1 zijn de families A. van der Tuuk en J. Bakker. In 1939 vestigt banketbakker Rodenburg zich in het pand. In 1943 wordt het pand verbouwd tot apotheek. Als de apotheek verhuist naar de Rijksstraatweg komt de fietsenwinkel van P. Alberts in het pand. Dat is de situatie, die de meeste Hareners nog wel zullen kennen.
De columns ‘Harener Historie’ worden geschreven door Eppo van Koldam. Iedere twee weken verschijnt een nieuwe column. De eerste 78 columns zijn verschenen in het Harener Weekblad. De serie is per 1 april 2020 voortgezet op www.oldgo.nl. Dit is digitale column nr 3.