In 1706 wordt Roeloff Sickens benoemd tot schoolmeester en organist bij de kerk te Haren. Roeleff is in 1681 geboren te Bunne. Hij is afkomstig uit een gegoede Drentse boerenfamilie. Roeleff neemt na zijn komst naar Haren de naam Swartwolt aan. Door zijn huwelijk met de aan de Hoornschedijk geboren Hillechijn Pieters komt Roeleff in goede doen. Zijn schoonouders zijn redelijk vermogend en dit stelt Roeleff en Hillechijn in staat na hun overlijden in 1716 een huis te kopen aan de straatweg pal tegenover de Kerkstraat (nu Rijksstraatweg 181). Roeleff woont dus in ieder geval vanaf dat moment niet in de kosterij naast de kerk. In die kosterij is wel de school gevestigd. School en kerk horen in deze periode onlosmakelijk bij elkaar en het is normaal dat de schoolmeester tevens koster van de kerk is en in de kosterij woont. Maar in Haren is dat dus anders.
In 1752 wordt Roeleffs zoon Roelf tegen een half salaris aangesteld als adjunct onderwijzer en organist. Dit met de afspraak, dat hij zijn vader mag opvolgen. Dat is twee jaar later al het geval. In 1756 koopt Roelf het huis aan de straat uit de nalatenschap van zijn ouders. Roelf trouwt in 1752 met Hillechien van Boekeren, een dochter van de herbergier van ‘De Jagtwagen’. Dat een schoolmeester ook dienaar van de kerk was blijkt uit de notulen van de kerkvoogdij van 1755: “verder afgevraagd of er ook iemant onder de lidmaten ergerlijk en aanstotelijk leefde. Soo is gestelt, dat Albartina Pathuys lidmaat zijnde met haar man Harm Jans seer aanstootlijk leefde, niet alleen in kavijgien (schelden), maar ook in elkanderen te slaan tot ergernisse van de naburen. Soo is hier op besloten als dat Albartina Pathuys voor het avondmaals des Heeren sal ontsegt worden en dit haar door de schoolmeester sal worden angesegt”.
Vanaf 1781 is ook Roelfs zoon Jan Swartwolt schoolmeester en organist. Hij sluit in 1790 een zeer goed huwelijk met Aaltien Buurma, de dochter van de schulte van Helpman en mede erfgename van een deel van het vermogen van de familie Rummerink. In 1811 wordt Jan dan ook gerekend tot de rijkste inwoners van Haren. Overigens betekent dat niet, dat Jan ook een goed schoolmeester is. Schoolopziener Van Swinderen schrijft over hem “niet bepaald ijverig, onkundig en traag”. Waarschijnlijk heeft Jan het veel te druk met andere zaken en laat hij de school over aan de oudste leerlingen en zijn neefje Jan Swartwolt jr., die in 1806 als hulpleerkracht is benoemd. In 1813 volgt Jan Swartwolt jr hem officieel op. Over hem is de schoolopziener wel zeer te spreken.
Inmiddels zijn de tijden behoorlijk veranderd. De Franse revolutie heeft geleid tot een scheiding van kerk en staat en ook tot een scheiding van kerk en school. De gemeente is nu verantwoordelijk voor de school. Best een lastige situatie, want school en kosterij zitten in één gebouw en Jan Swartwolt jr is inmiddels behalve schoolmeester ook koster en woont dus in de kosterswoning. Eigenlijk is de school niet meer dan een royaal uitgevallen huiskamer. De ontvlechting van school en kerk is dus niet zo eenvoudig en de afronding van dat proces zal ruim 100 jaar duren.
Jan Swartwolt jr. vertrekt omstreeks 1818 naar Zuidhorn. Hij wordt opgevolgd door Nicolaas Dekker en deze wordt na zijn vertrek in 1827 opgevolgd door Lubertus van Oosten. Lubertus is de zoon van Harens eerste veldwachter Martinus van Oosten. Lubertus zal lange tijd schoolmeester zijn. Daarnaast is hij vanaf 1838 ook brandweercommandant. Intussen wordt de school een aantal keren verbouwd en uitgebreid. In 1860 wordt een nieuwe school gebouwd naast de kosterij. Deze school wordt in 1883 al weer afgebroken en vervangen door het gebouw met twee verdiepingen, dat u achteraan rechts op de foto ziet staan. Voor de school staat de boerderij waar ik in de krant van 19 april j.l. over schreef. Van de Hortuslaan is nog geen sprake.
Als op 4 januari 1879 Herman Bos tot schoolhoofd wordt benoemd, staat in de notulen van de raadsvergadering: "wordt meegedeeld, dat de heren kerkvoogden der Hervormde gemeente te Haren, hebben goedgevonden de kosterswoning en tuin ter beschikking van het bestuur der burgerlijke gemeente te stellen om te worden gebruikt door den hoofdonderwijzer aan de school te Haren, zolang die persoon tevens de betrekking van koster der Hervormde gemeente zal vervullen, en dat tegen een jaarlijksche vergoeding van f. 100,-". Herman Bos is de eerste persoon, die zich intensief bezig houdt met de historie van Haren. Hij legt een grote fotoverzameling aan en schrijft ook regelmatig over de historie van de gemeente.
Herman Bos blijft tot zijn overlijden aan de Kerkstraat wonen. Voor zijn opvolger Elze Zondag bouwt de gemeente in 1921 een nieuwe woning in het Julianapark (Julianalaan 7). Pas dan is de ontvlechting van kerk en school compleet. In 1927 wordt het nu nog bestaande schoolgebouw (onderdeel van 't Clockhuys) als een winkelhaak om de bestaande school gebouwd. De kosterswoning wordt in 1947 vervangen door een dubbele woning. Achter de woning is dan al het verenigingsgebouw 'Ons Centrum' opgericht. Bij de nieuwbouw van Ons Centrum in 1998 wordt de kosterswoning afgebroken. Voldoende ontwikkelingen om nog eens apart op terug te komen.
De columns ‘Harener Historie’ worden geschreven door Eppo van Koldam. De eerste 78 columns zijn verschenen in het Harener Weekblad. De serie is per 1 april 2020 voortgezet op www.oldgo.nl. Deze column is eerder gepubliceerd in het Harener Weekblad op 14 juni 2017.