Eppo van Koldam laat u deze keer met een andere bril naar de herindeling kijken en neemt u aan de hand van een kaart uit 1730 mee op een fietstocht over de Hoornse Dijk, door de stadswijk Hoornse Meer en dwars door Piccardthof naar het meest noordwestelijke puntje van de gemeente van 1811 tot 1915.
De komende weken groeit de herindelingsdicsussie naar een climax. Graag lever ik vanuit historisch perspectief een bijdrage aan deze discussie. Er wordt nu gezegd, dat Haren in de huidige vorm te klein is. Dat is dan een reden om te pleiten voor opheffing. Een ander alternatief is: maak Haren groter door wat in het verleden is afgesneden weer terug te geven. Blijkbaar waren die grenscorrecties een vergissing. Om u een idee te geven waar ik het dan over heb, nodig ik u uit voor een fietstocht.
De tocht start bij de brug over het Noord-Willemskanaal. Hier fietst u de Hoornsedijk op richting Groningen. Na enige tijd ziet u een lichtmast staan met daarop het getal “1040”. Dit is één van de door de gemeente Groningen in 1990 bij de viering van het 950 jarig bestaan opgerichte stadsmarkeringen. U nadert nu dus de grens van Haren met Groningen. Niet veel later fietst u op de dijk inderdaad ook in de gemeente Groningen. Een gevolg van de laatste grenscorrectie in 1968. U blijft de dijk volgen. Het laatste stuk van de dijk loopt langs het Noord-Willemskanaal. Hier ziet u aan uw linkerhand een fietspad met het bordje “Onlandse Dijk”.
De tocht gaat nu verder aan de hand van een zeer bijzondere kaart. Een kaart die door Henricus Teijsinga ca 1730 getekend is van de landerijen, die oorspronkelijk behoorden bij het klooster Maria ten Hoorn. Teijsinga heeft de kaart niet noord-zuid getekend. Daarom heb ik hem voor u in de juiste stand gedraaid. De locatie van het vroegere klooster is op de kaart terug te zien aan de locatie van de ingetekende boerderij. U staat nu bij “1” op de kaart. De Onlandse Dijk was van 1915 tot 1968 de grens tussen Haren en Groningen. Voor 1915 lag de grens nog veel noordelijker. Hendrik Hindriks van Hemmen, die de boerderij op het voormalig kloosterterrein bewoonde, was van 1851 tot 1881 zelfs raadslid van de gemeente Haren.
U vervolgt uw tocht over de Onlandse Dijk. Dus over de gemeentegrens tot 1968. Overigens is nu niet zo zeer de dijk beeldbepalend, maar de naast de dijk gelegen sloot. Het fietspad komt uit op de S.O.J. Palmelaan. U slaat nu rechtsaf en direct weer links de F. Leggerstraat in. Aan het einde van die straat fietst u over een fietspaadje weer langs de Onlandse Dijk, die inmiddels een haakse hoek heeft gemaakt. Aan het einde van het fietspad gaat u linksaf naar de brug over de sloot. U staat nu bij punt “2” op de kaart. Dit punt vraagt enige uitleg. Tussen 1730 en 1830 is de Onlandse Dijk wat verlegd in zuidelijke richting. Dit is aangegeven met een rode stippellijn. Op de brug staat u precies boven de tweede haakse hoek. U ziet de sloot achter de kantoren langs lopen. De brug waarop u staat dateert van ongeveer 1880. Toen werd voor rekening van de gemeente Groningen grotendeels over Harens grondgebied de Paterswoldseweg aangelegd. In 1915 werd de brug de grens. Het Harense deel van de weg kreeg toen de naam Veenweg. Omdat woningbouw in Haren wel mocht en in Groningen niet, kreeg de Veenweg al snel aan beide zijden bebouwing. In 1968 werd de Veenweg bij Groningen gevoegd.
We gaan een klein stukje naar het zuiden over de Veenweg. Bij de eerste kruising slaat u rechtsaf. U houdt daarna rechts aan en nadert dan al snel een rotonde. Vlak voor de rotonde fietst u tussen twee hoogten door: “De Hoornse Schans”. Laat u niet op het verkeerde been zetten door de fraaie naam, het is een in een groen jasje gestoken vuilstort van de fa Bouwman, die tot 1968 nog net in Haren lag. U neemt de rotonde driekwart en u fietst door tot de laatste kantoren. Hier slaat u rechtsaf een fietspad in langs de Piccardthofplas. De aanzet voor deze plas heet op de kaart van Teijsinga “Grote Kolk”. De plas heeft zijn huidige vorm gekregen door zandwinning voor de aanleg van de A28. Aan het einde van het fietspad fietst u nog even in dezelfde richting door. U komt dan bij de ingang van Piccardthof. Dit is punt “3” op de kaart.
U bent nu terecht gekomen in een gebied, dat reeds bij de grenscorrectie in 1915 aan de gemeente Groningen is overgedragen. De blauwe stippellijn op de kaart werd toen de grens. Het volkstuincomplex werd in 1942 opgericht, dankzij vooral de bemoeienis van Jan Hendrik Herman Piccardt, die op dat moment als gepensioneerd burgemeester van een drietal gemeenten aan de Molenweg 34 in Haren woonde. Uit dank werd het park naar hem vernoemd. De gemeente Groningen stelde voor de aanleg van het complex twee percelen beschikbaar, die op de kaart van Teijsinga al goed te herkennen zijn (nrs. 21 en 22). Deze percelen lagen ingeklemd tussen de Onlandse Dijk en de “Wilde sloot” (later “Woldsloot”). U kunt over het terrein van Piccardthof fietsen. Na de ingang zo lang mogelijk rechtdoor en dan rechtsaf. U komt dan uit bij de tweede ingang van Piccardthof. Hier verlaat u het park en u gaat linksaf op het bruggetje staan. Dit is “4” op de kaart. Als u nu terug kijkt ziet u een markant punt: het meest noordwestelijke stukje grondgebied van Haren tot 1915. U kijkt recht in de Woldsloot, die op last van Napoleon zelf vanaf 1811 de westgrens van Haren vormt en die u terug kunt volgen tot vlakbij de kruising Meerweg/Groningerstraat in Paterswolde. De noordelijke grens liep ongeveer evenwijdig aan de A7 tot iets voorbij de brug over het Winschoterdiep.
Ik denk dat u de weg terug naar Haren wel weer zult vinden. Ik wens u een prettig vervolg van uw tocht.
De columns ‘Harener Historie’ worden geschreven door Eppo van Koldam. De eerste 78 columns zijn verschenen in het Harener Weekblad. De serie is per 1 april 2020 voortgezet op www.oldgo.nl. Voorafgaand aan de serie in het Harener Weekblad zijn in 2016 ook al enige columns gepubliceerd in het toen in het dorp Haren uitgeven blad Ons Haren. Deze column is eerder gepubliceerd in Ons Haren op 8 juni 2016.