Stel, dat wij in onze gemeente Haren een wall of fame willen oprichten voor beroemde Hareners. Wie zouden daar dan op moeten staan? Allereerst zullen criteria moeten worden bedacht. Gaat het om personen, die in de gemeente gewoond hebben, in de gemeente overleden zijn of daar geboren zijn. Als we het laatste criterium aanhouden wordt de spoeling behoorlijk dun. Zeker als we toch op zijn minst landelijke bekendheid vereisen. Ik durf me niet aan een lijstje te wagen. Maar ik heb wel een suggestie: Willem Christiaan Brade.
Willem Christiaan Brade is geboren te Glimmen. Naar ik vermoed, maar daar kom ik nog wel eens op terug, in een voorloper van Huize Welgelegen. Hij is op 11 november 1792 gedoopt in de kerk te Noordlaren. Zijn ouders Frederik Willem Brade en Maria Christina Folkers zijn op 3 september 1792 getrouwd in de kerk te Noordlaren. Van vader Frederik wordt dan vermeld, dat hij vaandrig is in het regiment Oranje Stad en Lande en dat hij oorspronkelijk afkomstig is uit Delft. Waarschijnlijk is hij tot zijn huwelijk gelegerd geweest op de Langakkerschans (tegenwoordig Bad Nieuweschans). Moeder Maria komt uit Eelde. Ook haar vader is een beroepsmilitair. Lang zullen de Brades niet in Glimmen hebben gewoond, want in 1894 en 1895 worden kinderen in het gezin geboren aan de Kromme Elleboog in Groningen. En op 22 februari 1799 staat in de Haagsche Courant de volgende advertentie: “heden morgen om 5 uuren verloste voorspoedig van een welgeschapen dochter, Maria Christina Folkers, huisvrouw van F.W. Brade. Den Haag 15 Febr, 1799”.
Wat maakt Willem Christiaan Brade nu zo bijzonder, dat hij een plaats verdient op de Harense wall of fame? Daarvoor moeten we kort zijn loopbaan schetsen. Ook Willem Christiaan kiest in eerste instantie voor een militaire loopbaan. Binnen het Franse leger van Napoleon wordt hij opgeleid tot officier van de genie. Na het einde van de Franse tijd stapt hij moeiteloos over naar het leger van het Koninkrijk der Nederlanden. Hij brengt het tot kapitein der genie. In 1819 wordt hij echter uit de dienst ontslagen op beschuldiging van homoseksueel gedrag. Gelukkig voor Willem Christiaan biedt zijn technische opleiding bij de genie voldoende mogelijkheden om verder te gaan als civiel ingenieur. In 1820 trouwt hij te Amsterdam met Geeske ter Steege uit Groningen. Het echtpaar krijgt vijf kinderen.
In 1830 vertrekt Willem Christiaan voor een studiereis naar Engeland. Hij wordt gegrepen door wat hij daar ziet op spoorweggebied. Hij besluit zich verder in de aanleg van spoorwegen te verdiepen. Hij publiceert daarover en werkt in Engeland en in Duitsland mee aan de aanleg van spoorlijnen. In Nederland raakt hij betrokken bij een aantal plannen. Zo zijn er plannen voor een lijn van Amsterdam naar Keulen. Uiteindelijk leiden de plannen tot een concreet resultaat: de oprichting van de Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij (HSM) op 8 augustus 1837. Willem Christiaan Brade is één van de oprichters van de HSM en wordt ingenieur-directeur bij deze maatschappij. In die functie is hij de ontwerper van de eerste spoorlijn van Nederland, de lijn van Amsterdam naar Haarlem. Op 20 september 1839 rijdt de eerste trein over dit traject. Maar Willem Christiaan is er dan al niet meer bij. Hij is eind 1838 ontslagen, omdat hij naar het oordeel van de Raad van Bestuur van de HSM bij de uitvoering van de werkzaamheden te weinig aanwezig was en te weinig toezicht hield. Brade is waarschijnlijk meer een man van de tekentafel dan een werker in het veld.
Ook na 1839 blijft Willem Christiaan Brade betrokken bij de aanleg van spoorwegen in ons land. Hij geldt daarom als pionier en visionair denker op dit gebied. Zijn laatste levensjaren brengt hij door in Brussel. Daar is hij op 27 april 1858 overleden. Door de bekende schilder J.W. Pieneman is een portret van Willem Christiaan Brade geschilderd. Dit portret hangt in het Spoorwegmuseum te Utrecht in een lijst achter glas en men voelt er niets voor om het voor het maken van een goede foto uit de lijst te halen. Dit ondanks mijn zeer indringende daarop gerichte verzoek. Voor de foto moet u dus zelf even zoeken op internet. In Hilversum is een straat naar W.C. Brade vernoemd. In Haren is tot nu toe totaal geen aandacht besteed aan deze beroemde zoon van onze gemeente. Maar dat kan snel veranderen! Op de bijgaande foto heb ik alvast een voorschot genomen op de besluitvorming.
Is het verhaal van Willem Christiaan met het bovenstaande afgelopen? Vreemd genoeg niet. Op 26 februari 1817 meldt zich bij de schout van Haren ene Willem Christiaan Brade. Hij verklaart dat op 23 februari 1817 des avonds om 7 uur te Noordlaren in het huis nr 27 letter B, uit Geertje Alberts geboren is een kind van het mannelijk geslacht, welke zal genaamd worden Homan, waarvan hij Willem Christiaan Brade de vader is, maar dat hij niet met Geertje is getrouwd, omdat hij daarvoor een verklaring van toestemming van zijn ouders nodig heeft en hij niet weet wie zijn ouders zijn. Kunt u dit nog volgen? We hebben hier te doen met een van de grootste raadsels uit de burgerlijke stand van onze gemeente. Zoiets vraagt nauwgezet onderzoek en uitvoerige uitleg. Dat doen we in de volgende aflevering.
De columns ‘Harener Historie’ worden geschreven door Eppo van Koldam. De eerste 78 columns zijn verschenen in het Harener Weekblad. De serie is per 1 april 2020 voortgezet op www.oldgo.nl. Deze column is eerder gepubliceerd in het Harener Weekblad op 31 januari 2018.