Avondlicht bestaat niet meer. Toch zullen velen van u direct denken aan het bejaarden tehuis op de hoek van de Rijksstraatweg en de Dilgtweg. Een deel van het tehuis staat er nog, maar ook dat heeft de langste tijd geduurd.
De oorsprong van Avondlicht ligt in Groningen. Daar begon de diaconie van de ‘Nederduitsche Hervormde gemeente’ in 1805 een armenhuis aan de Steentilpoortenwal. Dat wil zeggen, dat het armenhuis aan een smal voetpad pal achter de oostelijke stadswal stond. Nu liggen op de plaats van de stadswallen en de bijbehorende versterkingen en grachten de Oostersingel en het UMCG. Zo’n armenhuis of diaconiehuis was een erbarmelijk gebeuren. Veel personen, jong en oud, man en vrouw, meestal ziek en gebrekkig leefden hier zonder enige privacy dicht op elkaar. Een vergelijkbaar huis van de Harener Hervormde gemeente stond aan de huidige Kerstraat tegenover de kerk.
Het armenhuis in Groningen werd een aantal keren uitgebreid en uiteindelijk volledig herbouwd. Het gebouw kwam ook rianter te liggen toen na 1874 de stadswallen werden geslecht. Plotseling had men vanuit het armenhuis uitzicht tot Oosterhogebrug aan toe! Intussen barstte mede door de slechte economische situatie eind 19e eeuw het armenhuis bijna letterlijk uit zijn voegen. In plaats van de reguliere 150 personen verbleven inmiddels 200 personen in het nu aan de Oostersingel (nrs 10 tm 16) gelegen huis. Er moest iets gebeuren en omdat pogingen het bestaande gebouw verder uit te breiden op niets uitliepen, werd besloten een geheel nieuw armenhuis te bouwen buiten de (toenmalige) stad aan de Korreweg. Ter hoogte van de huidige Ambonstraat.
Het nieuwe armenhuis kwam in 1883 gereed en bood in eerste instantie huisvesting aan 150 personen. Geleidelijk nam het aantal inwoners echter af. Voor langdurig zieken kwamen er andere voorzieningen en jongere inwoners kwamen helemaal niet meer. Het armenhuis ontwikkelde zich tot een huis voor bejaarden. Er werden zelfs kamers bijgebouwd voor niet-arme bejaarden. Vanaf 1928 kreeg het dan ook de naam ‘Avondrust’. Wel bleef het huis nadrukkelijk verbonden aan de Hervormde Kerk.
Rond 1930 kwam het bestuur van het huis tot de conclusie dat de wijze van huisvesting van de bejaarden anders moest. Tot die tijd was er totaal geen sprake van privacy. Men sliep op grote slaapzalen en overdag verbleef men in algemene dagverblijven. Alles strikt gescheiden voor mannen en vrouwen. Nu vond het bestuur, dat iedereen recht had op een eigen kamer. Maar aan de Korreweg was dat niet te realiseren.
Tussen idee en uitvoering liggen tegenwoordig vaak vele jaren. Dat was vroeger anders. De procedures waren kort. In 1932 had het bestuur van Avondrust een helder beeld van wat men wilde. En in 1934 was een geheel nieuw huis gereed. Niet meer in Groningen, maar in Haren. Daar had men van landbouwer Van Hemmen een groot stuk land kunnen kopen op de hoek van de Rijksstraatweg en de nog aan te leggen Dilgtweg. Uiteraard leidde het vertrek naar Haren bij de achterban in Groningen tot enig gesputter, maar zo zei bestuursvoorzitter Van ’t Land, dat moest men niet als een te groot probleem zien, want “met verloop van jaren wordt Haren toch geannexeerd”. In Haren wilde men een gebouw realiseren met drie vleugels: 3e klas, 2e klas en 1e klas. Want hoewel iedereen tot dezelfde kerk behoorde, moest er uiteraard wel standsverschil kunnen zijn. Om die reden had men van Van Hemmen ook een behoorlijk fors terrein gekocht. Het gebouw, dat in 1934 gereed kwam, was oorspronkelijk bedoeld voor de derde klas. Maar van een strikte toepassing van dat klassenonderscheid is het nooit gekomen. Het nieuwe tehuis kreeg de naam ‘Avondlicht’. Ten behoeve van het tehuis werd een eerste stuk van de Dilgtweg aangelegd. Pas in 1939 werd de Dilgtweg doorgetrokken naar de Kerklaan (die hier toen nog Oosterweg heette).
In 1953 werd Avondlicht uitgebreid met een nieuwe vleugel langs de Rijksstraatweg en de Dilgtweg. Hierin was ruimte voor 175 bewoners, waardoor de totale capaciteit van het huis op 256 bewoners kwam. Deze nieuwe vleugel werd gebouwd op het perceel, dat oorspronkelijk bedoeld was voor de tweede klas. Het huis had nu de omvang die op de foto is te zien.
Het perceel voor de eerste klas (links van de hoofdingang) lag nu nog steeds ongebruikt, maar daar kwam in 1980 verandering in. Het oude Avondlicht voldeed niet meer aan de eisen en moest worden vervangen door een nieuw Avondlicht. Dat kon mooi op de lege plek aan de Dilgtweg staan. Maar de ontwikkelingen gaan snel. Ook het nieuwe Avondlicht bleek al snel niet meer bij de tijd en is in 2010/2012 vervangen door drie woontorens met de namen ‘Chopin’, ‘Mozart’ en ‘Vivaldi’. Intussen was de ziekenafdeling van Avondlicht in de loop der jaren uitgegroeid tot een verpleeghuis onder de naam ‘Dilgtoord’. Dat huis is inmiddels vervangen door nieuwbouw onder de noemer ‘De Dilgt’.
Binnenkort zal niets meer herinneren aan het oude Avondlicht, want dan wordt ook de vleugel langs de Rijksstraatweg en de Dilgtweg vervangen door een aantal woontorens. Van een binding met de Hervormde Kerk is reeds jaren geen sprake meer.
De columns ‘Harener Historie’ worden geschreven door Eppo van Koldam. De eerste 78 columns zijn verschenen in het Harener Weekblad. De serie is per 1 april 2020 voortgezet op www.oldgo.nl. Deze column is eerder gepubliceerd in het Harener Weekblad op 23 mei 2018