In 1925 bestelt de gemeente Haren via een openbare inschrijving riviergrind, kolensintels en basaltslag voor het onderhoud van de wegen. De levering dient te geschieden op vier locaties in de gemeente: op de wal bij de haven te Haren, op de loswal bij de Drentsche Aa te Glimmen en op de wal bij de havens te Onnen en Noordlaren. Van deze locaties is eigenlijk alleen de haven te Noordlaren nog over. Met enige moeite zou je daar nog wel wat grind kunnen afleveren. De haven in Onnen bestaat ook nog, maar je kunt er niet meer komen. Het sluisje tussen het Onnerkanaal en het Drentsche diep is in 1953 gesloopt. Waar de loswal in Glimmen is geweest? Denkelijk bij de Meentweg, maar zekerheid daarover heb ik niet. De haven te Haren is begin jaren 60 van de vorige eeuw gedempt. Nu vinden we op deze locatie de werf van de dienst gemeentewerken.
U ziet het, de afgelopen eeuw is er veel veranderd met onze infrastructuur. Betere wegen en de komst van de vrachtauto hebben veel van het vervoer per schip verdrongen. Zelf herinner ik me van vroeger nog wel, dat de hele Westerhaven in Groningen vol lag met vrachtboten met bieten voor de suikerfabriek. Van dit soort vervoer is niets meer over.
Op zaterdag 8 september a.s. organiseert het Historisch Platform Haren in combinatie met de Open Monumentendag een Dag van de Harener Geschiedenis met als thema ‘Verdwenen waterwegen in Haren’. Er zal dan aandacht zijn voor alle waterwegen, die er in Haren zijn geweest en het gebruik daarvan. Wat bijvoorbeeld te denken van de schipsloot waarlangs de nonnen van Essen de turf voor klooster Yesse lieten aanvoeren vanuit Kropswolde. Of de Boeremaar ten oosten van Haren, die rond 1900 werd gebruikt om klei te kunnen aanvoeren vanuit Noord-Groningen om de grondstructuur van de landerijen in de Oosterpolder te verbeteren. En heeft u wel eens gehoord van het enorme industriële complex dat heeft gestaan ten noorden van de huidige Molenbuurt? Van het complex zelf is niets meer over, maar het kanaaltje, dat naar het Hoornschediep werd gegraven voor de aan- en afvoer van goederen is nog herkenbaar aanwezig.
Binnen de gemeente hebben een aantal landhuizen gestaan. Het Huis te Glimmen en Huize Voorveld bestaan nog. Zij het dat het huidige Huize Voorveld nieuwbouw is op de locatie van het oude huis. De Emdaborg en de latere opvolger Zorgvrij aan de Oosterweg zijn verdwenen. Evenals de Hof te Hemmen ten noorden van de Molenbuurt bij de A28 en huis De Mikkelhorst in de gelijknamige woonwijk in het oosten van het dorp Haren. Deze landhuizen konden niet functioneren zonder verbindingen. De wegen waren echter doorgaans slecht en van de herfst tot ver in het voorjaar bijkans onbegaanbaar. Niet zelden plaatste de beheerder een paal midden op zijn weg om verkeer per koets te weren en zo de weg nog een beetje te sparen. In zulke omstandigheden was verkeer over het water een uitkomst. Alle genoemde landhuizen in de gemeente beschikten daarom over zo’n verbinding over het water. De Emdaborg en de Mikkelhorst maakten gebruik van de Boeremaar ten oosten van Haren, die ik boven al noemde, en hadden via dit water ‘gemeenschap’, zoals dat in oude stukken wordt genoemd, met het Schuitendiep (Winschoterdiep). Het Huis te Glimmen en de Hof te Hemmen zullen niet voor niets dicht bij de Drentsche Aa hebben gestaan. Ten slotte Huize Voorveld. Bovenop de Hondsrug, dus geen vaarweg zult u zeggen. En toch was die er wel. Via een brede sloot was er een verbinding met de Drentsche Aa. Uit mondelinge overlevering weet ik, dat via deze sloot zelfs de kermiskramen werden aangevoerd voor de jaarlijkse kermis tijdens de paasdagen te Harenermolen.
Op 18 februari 1854 wordt een vaste beurtvaart ingesteld tussen Noordlaren en Groningen. Eenmaal in de week op dinsdag vertrok de boot om zes uur ’s ochtends uit Noordlaren om dan om negen uur in Groningen aan te komen. Om twee uur vertrok de boot dan weer uit Groningen naar Noordlaren. Er is een lijst beschikbaar van wat allemaal met de boot mee kon. Uiteraard passagiers, een enkele reis kostte f.0,20 in de roef. Was je dat te duur dan kon je voor f.0,10 mee in het ruim. Dan zat je waarschijnlijk wel naast alle andere goederen: knollen, aardappels, bier, varkens, grafstenen, haring, teer, pek, meubilair, steenkool, zout. Het is maar een korte willekeurige opsomming van de zeer uitvoerige vrachtlijst. En uiteraard hing aan het vervoer van alle genoemde goederen een exact bepaald prijskaartje.
Wat kunt u nu op 8 september verwachten? Henk Werners wil graag met u herinneringen ophalen over het haventje van Haren. Dat zal gebeuren op locatie in de kantine van gemeentewerken. De beurtvaart vanaf Noordlaren wordt weer in ere hersteld en u kunt een heel stuk langs de oude route meevaren, onderweg zal Henny Groenendijk u bijpraten over het belang van de vaarroutes in echt oude tijden en over het haventje te Noordlaren. Zelf zal ik twee keer dezelfde lezing houden in Noordlaren en Essen met als thema de verdwenen waterwegen in Haren. Dus een verdere uitwerking van wat ik boven al kort heb aangestipt. Ten slotte zal Essen ook het startpunt zijn voor een struuntocht langs oude waterwegen ten oosten van het dorp Haren. Meer informatie volgt uiteraard nog. Maar noteert u de dag alvast maar in uw agenda.
Bij de afbeelding: turfschip in de haven van Noordlaren (foto uit R. Siekmans, Onnen tot 2000)
De columns ‘Harener Historie’ worden geschreven door Eppo van Koldam. De eerste 78 columns zijn verschenen in het Harener Weekblad. De serie is per 1 april 2020 voortgezet op www.oldgo.nl. Deze column is eerder gepubliceerd in het Harener Weekblad op 6 juni 2018.