Het kaartje bij dit artikel geeft de situatie aan de westzijde van het dorp Haren rond 1910 weer. Er is nogal wat veranderd de afgelopen 100 jaar! Als ik me vooral richt op de Meerweg en het Noord-Willemskanaal dan zijn er drie perioden te onderscheiden waarin grote veranderingen plaats vonden. Ik bespreek ze van nieuw naar oud.
Rond 1965 is de A28 aangelegd en het Noord-Willemskanaal verbreed. Tot 1958 werd het Noord-Willemskanaal geëxploiteerd door een particuliere onderneming, de Noord-Willemskanaal Maatschappij. In 1958 nam het rijk de exploitatie over en zorgde vervolgens voor een verbreding en het afsnijden van bochten. Die verbreding leidde er onder andere toe, dat een aantal woningen aan de Hoornschedijk werd afgebroken. De brug naar Dilgt bij de Rollematen werd opgeheven. De Meerweg werd door de aanleg van de A28 doorsneden. Er kwam een viaduct in de nieuw aangelegde Emmalaan recht tegenover een nieuw te maken brug over het kanaal. Die er dus nooit gekomen is. Vandaar nog steeds ‘de slinger’ naar de ‘oude’ Meerwegbrug. De aanleg van de A28 betekende het einde van het ‘Harener Vaartje’, de zijtak aan het Noord-Willemskanaal, die liep naar de haven aan de Westerse Drift, en daarmee ook van de haven zelf.
De tweede belangrijke verandering vond plaats in 1907. Op zaterdag 24 augustus 1907 van dat jaar werd de Kunstweg Haren-Paterswolde officieel in gebruik genomen. Er waren reeds vele decennia plannen gemaakt voor de aanleg van een verbindingsweg van Haren naar Eelde. Maar het kwam er maar steeds niet van. De gemeenten Haren en Eelde kregen de financiering niet rond en dit leidde tot heel wat onderling geruzie. Pogingen om de gemeente Groningen fors mee te laten betalen liepen ook op niets uit. Uiteindelijk was het particulier initiatief, dat uitkomst bood. De Groninger industrieel (en eigenaar van de Paalkoepel) Jan Evert Scholten nam het initiatief tot oprichting van de Kunstwegmaatschappij Haren-Paterswolde. Doel van deze maatschappij was “de aanleg en – voor zo ver nodig – de exploitatie van een kunstweg en brug in de gemeente Haren, van af den Rijksstraatweg, bijlangs de vaart tot het Noord-Willemskanaal en verder over den dijk langs het Paterswoldermeer tot aan de straatweg Paterswolde-Groningen”. Bij de haven van Haren sloot deze nieuwe weg aan op de al bestaande Westerse Drift en Havenstraat (= eerste gedeelte huidige Meerweg). Aansluiting direct in het verlengde van de Havenstraat was niet mogelijk omdat daar een boerderij stond. De huidige ‘knik’ in de Meerweg is daar het resultaat van. Uiteraard moest het geïnvesteerde geld worden terug verdiend. Daartoe werd tol geheven bij de nieuw gemaakte brug over het kanaal. Henk Werners heeft hier uitvoerig over geschreven in zijn bijdragen over de Kunstweg in deze krant op 23 december 2016 en 4 januari 2017.
Hoewel de aanleg van de weg geschiedde met enige financiële tegenvallers en de gemeente Haren toch meer moest bijdragen dan voorzien, werd de opening op 24 augustus 1907 een groot feest. Om u een indruk te geven de publicatie in het Nieuwsblad van het Noorden van die dag. “Schoolfeesten van de kinderen uit de openbare en bijzondere school. 2 uur optocht door het dorp van de schoolkinderen, voorafgegaan door het fanfarecorps Apollo. 2.30 uur een rijtoer vanaf hotel Horst naar hotel Swama. 2.40 uur aubade in de Havenstraat, van de schoolkinderen, aan het comité van den kunst-weg Haren—Paterswolde en het overreiken van een lauwerkrans aan den voorzitter, den heer J. E. Scholten; daarna vliegerwedstrijd en oplating van luchtballons. 5.15 optocht om den stoet weer binnen te halen. 5.30 diner in hotel Horst van aandeelhouders en introducés. 8 uur Muziek en Bal in La Promenade, verder ter opluistering een mooie draaimolen en de noodige kramen. Beide avonden verlichting in de Havenstraat en tevens verlichting van de beide eerebogen aan beide einden van den nieuwen weg geplaatst”.
De aanleg van de nieuwe weg maakte ook de verlegging van een deel van de Schipsloot – het kanaaltje van het Noord-Willemskanaal naar Paterswolde - noodzakelijk. Tot 1907 liep de Schipsloot met een bocht naar het Hoornsche Diep (zie kaartje). Nu werd het laatste stukje recht door naar het kanaal gegraven, zodat in de nieuwe weg geen brug over de Schipsloot nodig was.
Het Noord-Willemskanaal werd gegraven rond 1860. Dit was de aanleiding voor de eerste ingrijpende veranderingen. Op 29 juni 1861 voer de eerste trekschuit door het kanaal van Groningen naar Assen. In Assen sloot het kanaal bij De Kolk aan op de Drentsche Hoofdvaart. Vanaf Glimmermade tot Assen moest het kanaal helemaal nieuw worden gegraven. Tussen Glimmermade en de stad Groningen werd deels gebruik gemaakt van een eeuwen eerder gekanaliseerd deel van de Drentsche Aa, het Hoornsche Diep. Ook het nieuwe kanaal kreeg hier die naam. Ten oosten van het kanaal liep een jaagpad. Hierover liepen de personen en soms paarden, die de trekschuiten moesten trekken als er niet gezeild kon worden. Om die reden werd een dam gelegd in de zogenaamde Jorissenvaart vanaf het oude kanaal in de richting van Huize Buitenzorg (overigens afgebrand in 1905 en dus ten onrechte op de kaart vermeld). Als compensatie daarvoor legde de gemeente Haren in 1862 het Harener Vaartje en de haven aan. Bij de uitmonding van dit vaartje in het Noord-Willemskanaal kwam in het jaagpad een brug.
Zo geeft een kaartje al heel wat inspiratie voor verhalen over de historie van onze gemeente. Daarbij heb ik ook een aantal waterwegen genoemd. Uiteraard komen die uitvoeriger aan de orde op de Dag van de Harener Geschiedenis annex Open Monumentendag op zaterdag 8 september a.s. Overigens heb ik mij bij de titel van dit verhaal laten inspireren door mijn oud-collega Jitse Betten, die dit motto meegaf aan een informatieavond over nog weer latere ontwikkelingen in het gebied, zoals de nieuwe verbindingsweg Emmalaan-Vondellaan, de aanleg van het transferium en de woningbouw aan de westzijde van de Nesciolaan (appartementen Koningin Emma) op het terrein, dat ooit bedoeld was voor de aanleg van de rondweg om Haren.
De columns ‘Harener Historie’ worden geschreven door Eppo van Koldam. De eerste 78 columns zijn verschenen in het Harener Weekblad. De serie is per 1 april 2020 voortgezet op www.oldgo.nl. Deze column is eerder gepubliceerd in het Harener Weekblad op 4 juli 2018.