Op de foto zien we vier buitenhuizen te Haren in ongeveer 1910. Met vermelding van de huidige adressen zijn dat met de klok mee: Huize Bertha, Rijksstraatweg 269 te Haren, gebouwd in 1907; Huize Voorveld, Rijksstraatweg 361 te Harenermolen, afgebroken en vervangen door nieuwbouw in 1916; Huize Hesterstede, Rijksstraatweg 348 te Harenermolen, gebouwd in 1898; Huize Talenkamp, Rijksstraatweg 229 te Haren, gebouwd in 1906. Dit keer wil ik het hebben over deze laatste woning of beter gezegd over de landerijen waar deze woning op staat.
Talenkamp en Siegerskamp
Het huis de Talenkamp is vernoemd naar het perceel land waarop het gebouwd is. Op een toponiemenkaart van Haren van de heer J. Wieringa worden twee naast elkaar gelegen percelen vermeld met deze naam. Het gaat om lang gerekte percelen tussen de Rijksstraatweg en de Westerse Drift. Als we een nadere aanduiding geven op basis van de bebouwing aan de Rijksstraatweg dan staat het benzinepompstation Total, Rijksstraatweg 227, op het eerste perceel. Op het tweede perceel vinden we dan het huis Talenkamp, Rijksstraatweg 229 en het tuincentrum Tubantia, Rijksstraatweg 231. Ten zuiden van dit tweede perceel lagen vroeger twee percelen met de naam Siegerskamp. Het noordelijke van deze twee percelen neem ik ook mee in mijn verhaal. Op dit perceel vinden we nu de woningen Rijksstraatweg 233 en 233A en het voetpad van de Rijksstraatweg naar de Beatrixlaan. Voor alle drie percelen samen gaat het aan de Westerse Drift om de woningen 42 tm 62. Op het ´middenterrein´ vinden we nu de woningen Beatrixlaan 6 tm 32, de RK-kerk, Westerholm en het voormalige gebouw van de St. Nicolaasschool. Op de kadastrale kaart van 1830 (zie www.hisgis.nl) worden de percelen van noord naar zuid vermeld als K 741, K 742 en K 743. Ik zal ze in dezelfde volgorde gewoon perceel 1, 2 en 3 noemen.
Herkomst naam Talenkamp
Waar komt de naam Talenkamp vandaan? Een van de bekende kaarten van Henricus Teijsinga van de provincielanden van het voormalig klooster Yesse te Essen uit 1732 geeft volgens mij het antwoord. Het perceel is eigendom geweest van Thale Hamming, omstreeks 1680 geboren te Dwingelo en via zijn huwelijk met Aafje Abbring landbouwer geworden te Glimmen. Thale is kort voor 1730 overleden. Vandaar dat Teijsinga als eigenaar van het perceel, dat grenst aan een perceel provincieland (nu Wilhelminalaan), vermeldt “Tale Hamminks weduwe”.
Familie Ter Borgh
De reden, dat ik de drie percelen in één bijdrage bespreek, is dat ze vanaf ca 1750 alle drie behoren bij de boerderij, die tot 1900 aan de Rijksstraatweg recht tegenover de huidige Julianalaan (toen ook hier nog Terborgsteeg geheten) staat. Deze boerderij komt rond 1775 in handen van de familie Ter Borgh. De eerste Ter Borgh, die hier boert, is de in 1758 te Onnen geboren Fredericus. Hij zal de boerderij hebben geërfd van zijn grootvader Albert Cuijk, die op zijn beurt de boerderij heeft verkregen door zijn huwelijk in 1730 met Margaretha Pouwels. In 1830 is Margaretha ter Borgh, zuster van Fredericus, eigenaar van de percelen 1 en 2. Roef ter Borgh, zoon van Fredericus, is eigenaar van perceel 3. In 1842 slaagt Roelf er in om alle drie percelen weer in één hand te krijgen. Die situatie houdt stand tot het overlijden van zijn weduwe Harmtien Buitingh in 1873. Dan vallen de percelen definitief uiteen, met dien verstande, dat perceel 1 in 1878 in handen komt van Pieter van Hemmen en de percelen 2 en 3 eigendom worden van Jan Hemmes en zijn vrouw (dochter van Roelf) Hillechien ter Borgh. Na het overlijden van Jan Hemmes gaat de boerderij over op zijn zoon Hemmo Hemmes, maar de percelen 2 en 3 worden eigendom van zijn zuster Grietje Hemmes.
Bouw Huize Talenkamp
Grietje Hemmes is in 1898 gehuwd met de sigarenfabrikant Hendrik Brouwer. Zij besluiten op de Talenkamp een landhuis (het huis op de foto) te bouwen. Op 3 maart 1906 krijgen zij daar een bouwvergunning voor. Lang hebben Grietje en Hendrik niet van hun nieuwe woning genoten. Hendrik overlijdt al op 5 maart 1909, ruim 41 jaar oud. Inmiddels zijn er aan de Rijksstraatweg al meer woningen gebouwd. Zo staat aan de overzijde van de Rijksstraatweg al enige jaren Huize Tubantia, van de koopman G.A. Wisselink. Grietje Hemmes besluit in 1910 dan ook ‘geld te maken’. De gezamenlijke percelen 2 en 3 worden gesplitst in twee andere percelen. Een perceel, dat ik voor het gemak maar A noem, ligt langs de Rijksstraatweg en daarachter ligt dan over dezelfde breedte tot aan de Westerse Drift perceel B. Beide percelen brengt Grietje Hemmes op 12 januari 1911 op een veiling in de verkoop. Perceel A wordt daarbij in zes onderdelen aangeboden. Deel 1 is het huis Talenkamp en ten zuiden daarvan vijf bouwterreinen. Elk bouwterrein is zo’n 20 meter breed en 75 meter diep.
Hooite Smit wordt eigenaar/bewoner
De Talenkamp wordt op 12 januari 1911 inderdaad verkocht. Koper is de leerlooier Hooite Smit uit Sappemeer. Hooite Smit is van 1913 tot 1919 raadslid voor de conservatieve Vrijheids Bond in Haren. Van 1917 tot 1919 zelfs wethouder. Al moet eerlijk worden gezegd, dat de burgemeester en de collega wethouder een zucht van verlichting slaken, als daar een einde aan komt. Hoewel Smit in 1919 nog wel wordt herkozen als raadslid, accepteert hij zijn benoeming niet. In zijn plaats komt zijn overbuurvrouw (Rijksstraatweg 242) Anna Marie Hermance de Jager-Longepée, als eerste vrouw in de gemeenteraad van Haren. In 1923 vertrekt Hooite Smit uit Haren, waarschijnlijk wegens faillissement. De Talenkamp en de gehele inboedel worden verkocht. Koper van de Talenkamp is de landbouwer Roelf Weeman uit Onnen, die hier op relatief jonge leeftijd (48 jaar) gaat rentenieren. Latere eigenaren zijn Abel Gerrit Westerhof en Jakob Gjaltema.
Recapitulatie
Uiteraard is met het bovenstaande mijn verhaal over de Talenkamp nog lang niet af. Wat gebeurde met perceel 1? Waarom kwam hier geen woning, maar een benzinepompstation? En waarom resulteerde de verkoop van vijf bouwterreinen ten zuiden van het huis de Talenkamp jarenlang slechts in de bouw van één woning, Rijksstraatweg 233? Daarover een volgende keer.
De columns ‘Harener Historie’ worden geschreven door Eppo van Koldam. De eerste 78 columns zijn verschenen in het Harener Weekblad. De serie is per 1 april 2020 voortgezet op www.oldgo.nl. Deze column is eerder gepubliceerd in het Harener Weekblad op 15 mei 2019.