Soms worden fouten uit een bron met historische gegevens zonder verificatie overgenomen in volgende publicaties. Op die manier ontstaat een ‘virus’ met foute vermeldingen, dat zeer lastig uit te roeien is. Uiteraard worden gegevens uit ‘publicaties van stand’ sneller zonder verificatie overgenomen dan publicaties als bijvoorbeeld de mijne in een lokale krant. Dat is ook terecht, ik vermeld geen bronnen en gebruik geen voetnoten voor verwijzingen.
Publicatie villastreek Helpman en Haren
Het tijdschrift ‘Stad & Lande’ van de gelijknamige vereniging kunnen we wel beschouwen als een gezaghebbend tijdschrift in onze regio. Hierin verwacht je geen potentiële virussen. Toch liggen die op de loer als in een artikel te veel hooi op de vork wordt genomen. Frans Westra doet dat laatste in zijn recente bijdrage ‘Een villastreek aan de Rijksstraatweg in Helpman en Haren’. In de inleiding op zijn artikel wijst Westra op hardnekkige misverstanden over de bouwgeschiedenis van een aantal villa’s. Inderdaad neemt hij een aantal van die misverstanden weg, maar hij veroorzaakt helaas ook nieuwe.
Villa Gelria te Helpman
Zo schrijft Westra over Villa Gelria (Verlengde Hereweg 163, Groningen), dat deze villa werd gebouwd door Jan Evert Scholten en zijn vader Willem Albert Scholten, toen deze beide industriëlen met hun gezinnen in hun monumentale pand aan de oostzijde van de Grote Markt woonden. Maar Villa Gelria is gebouwd in 1871-1873 en het Scholtenshuis aan de Grote Markt in de jaren 1878-1881. Ten tijde van de bouw van villa Gelria woonde Willem Albert Scholten waarschijnlijk nog in een pand aan de zuidzijde van de Grote Markt op de hoek van de Gelkingestraat. De grond voor Gelria werd door Jan Evert Scholten gekocht van de familie Wuffen uit Helpman en niet van ene boer Jacob Hartlief uit Eelde, zoals Westra vermeldt.
Linquenda en Zonneborg te Haren
Lastig wordt het voor Westra als hij aan het slot van zijn verhaal de huizen Linquenda (Rijksstraatweg 69, Haren) en Zonneborg (Rijksstraatweg 71, Haren) beschrijft. De landbouwer Menzo Edzes heeft hier een banenschil neergelegd waar Westra behoorlijk over uitgegleden is en vervolgens aan het fantaseren is geraakt. Volgens Westra is het huis, dat we nu kennen als Linquenda gebouwd in opdracht van de landbouwer in ruste Menzo Edzes uit Nieuwolda. Dat is correct, maar Westra heeft niet in de gaten, dat Menzo Edzes twee jaar later een nieuw huis bouwt op het naastgelegen perceel. Hij krijgt hiervoor op 26 juni 1903 een bouwvergunning. Nadat dit tweede huis gereed is, verhuist hij. Zijn eerste huis, verkoopt hij aan Anna Hermanna Huguenin, weduwe van Gustaaf Willem Wijkerheld Bisdom. Later (1927-1929) woont hier nog een zekere Wopko Ruurd Becker, die ook enige tijd in St. Petersburg heeft gewoond. Hij zal het huis Hermitage hebben genoemd. De naam Linquenda is van nog latere datum.
Villa Edzes wordt Zonneborg
Maar dan de villa Zonneborg, Rijksstraatweg 71 Haren. Volgens Westra is dit huis gebouwd door de tabaksfabrikant Derk Garmt Landweer en waarschijnlijk ontworpen door architect Hindrik Hoekzema, omdat die getrouwd was met ene Suzanna Boliena Landweer, ongetwijfeld familie. Zoals ik al meldde is Rijksstraatweg 71 (toen nog genummerd D51B te Haren) in 1903 gebouwd door Menzo Edzes. Dit is het huis op de foto. In 1913 verkoopt Edzes het huis aan Henriette Pauline Gockinga, die dan net weduwe is geworden van rijksarchivaris Johan Adriaan Feith, en nog aan het Martinikerkhof 10 (nu café-restaurant ‘t Feithhuis) te Groningen woont. De weduwe Feith laat het huis van Edzes zeer fors verbouwen en vergroten (bouwvergunning 14 februari 1914). Dit gebeurt onder architectuur van de bouwkundig ingenieur Gerard Knuttel uit Groningen. Met enige moeite is alleen in de voorgevel op de begane grond de oude villa Edzes nog te herkennen.
Derk Garmt (Scholma) Landweer
In 1924 verkoopt de weduwe Feith haar huis. Het komt dan op naam te staan van Gezina Margaretha Oving, die op 15 oktober van datzelfde jaar huwt met Derk Garmt Scholma Landweer. Deze Derk Garmt is waarschijnlijk de kleinzoon van de door Westra genoemde Derk Garmt Landweer. Hij zit ook niet in de tabak, maar heeft een hoge baan bij het Scholten-concern. Niet zo verwonderlijk, want zijn vrouw Gezina is ‘de dochter van de baas’. Die baas is op dat moment Hermanus Ellens Oving, gehuwd met Cato Johanna Scholten, een van de kinderen van de boven al genoemde Jan Evert Scholten. De woning Rijksstraatweg 71 te Haren wordt op foto’s (van na de verbouwing) vermeld als Villa Zonneborg. Het zal duidelijk zijn, dat Derk Garmt Landweer met de bouw van dit huis niets te maken heeft gehad. Volgens de kadastrale gegevens is hij zelfs nooit eigenaar geweest. Daarmee kunnen we ook verre nicht Suzanna Boliena en haar man Hindrik Hoekzema terugsturen naar fabeltjesland.
De columns ‘Harener Historie’ worden geschreven door Eppo van Koldam. De eerste 78 columns zijn verschenen in het Harener Weekblad. De serie is per 1 april 2020 voortgezet op www.oldgo.nl. Deze column is eerder gepubliceerd in het Harener Weekblad op 13 november 2019.