In Harendermolen hebben zeker vier herbergen gestaan. De eerste en oudste is de herberg De Haardermolen (later Witteveen), de tweede De Nieuwe Haardermolen, de derde vanaf 1806 de eerste herberg van Jan Folkerts de Vries (nu Huize Weltevreden) en ten slotte de vierde vanaf 1828 de tweede herberg van Jan Folkerts de Vries (later Bolhuis en vervolgens Hoogenberg). Van deze herbergen is nu alleen nog Huize Weltevreden (Rijksstraatweg 4 te Glimmen) over. De Haardermolen is in 1920 afgebrand. Café Hoogenberg is in 1977 afgebroken en de herberg De Nieuwe Harenermolen is al veel eerder verdwenen. Ik verwacht volgend jaar in het blad ‘Harens Old Goud’ van de historische vereniging ‘Old Go’ een artikel over deze herberg te publiceren.
Weltevreden en De Kroon
Huize Weltevreden bestond in 2006 200 jaar. Ter gelegenheid daarvan is een fraai gedenkboek uitgegeven onder de titel ‘Een huis van weldadigheid – 200 jaar Huize Weltevreden in Harendermolen’. Het boek is geschreven door Bart de Vries. In het eerste hoofdstuk wordt beschreven, dat het huis is gebouwd als herberg door Jan Folkerts de Vries. Volgens Bart de Vries heette de herberg ‘De Kroon’. Vervolgens schrijft Bart de Vries, dat de herberg zelfs dienst heeft gedaan als gemeentehuis. Hij citeert burgemeester Van Trojen uit de besluitenlijst van 27 december 1825, waarin staat dat voor het jaar 1826 …”het gemeentehuis zal worden verplaatst ten huize van Jan Folkerts de Vries in De Kroon te Haren”. Uiteraard neem je aan, dat wat in zo’n fraai boek staat, waar is. De vermelding over het houden van het gemeentehuis heb ik dan ook zonder meer over genomen in mijn boek ‘200 jaar gemeentebestuur Haren’ (2011). Pas later kwamen de twijfels. Hoezo “De Kroon te Haren”, de herberg van Jan Folkerts de Vries stond toch in Glimmen?
Herbergierster Grietje Freriks Pot
Na het overlijden van Luitje Pouwels in 1807 wordt zijn jonge weduwe Grietje (Freriks) Pot herbergierster op de Haardermolen. Zij is dus de buurvrouw en concullega van Jan Folkerts de Vries. Op 19 december 1818 neemt Grietje Pot een ingrijpende beslissing. Ze koopt op een veiling een pand te Haren voor f.2.577,-. Enige jaren eerder werd dit pand (nu ‘Poggibonsi’, Rijksstraatweg 171 te Haren) als volgt beschreven: “eene extra groote behuizinge, waarin zijn 4 grote vertrekken, koetshuis, stallinge voor paarden en beesten, eene groote tuin en appelhof, geschikt tot vele affaires, als inzonderheid tot een herberg, die in de behuizinge verscheiden jaren met goed succes is geëxerceert, zijnde de behuizinge de van ouds genoemde Kroon, staande ten westen in Haren aan de straat”. Grietje Pot maakt van het pand inderdaad weer een herberg. Ze verhuist naar Haren en stelt Harm Gerrits Vedder aan als kastelein op de Haardermolen. Eenmaal in Haren aan de slag, wil Grietje Pot ook meedelen in de voordelen van het bieden van huisvesting aan het gemeentebestuur. Tot dan toe heeft het gemeentebestuur uitsluitend gebruik gemaakt van de herberg De Jagtwagen van kastelein C. van Boekeren. En zo’n gemeentehuis in je herberg geeft aanloop, niet alleen voor de vergaderingen, maar ook voor aangiftes van geboorte en overlijden. Er valt dan altijd wel iets te drinken, is het niet om iets te vieren, dan is het wel om het verdriet wat te verzachten. Ze schrijft de volgende brief: “Dat ondergetekene Grietien Freerks Pot, weduwe van Luiten Pouwels, tans cateleinsche in den behuizing geteekent letter B nr 4 te Haren, nedrig en eerbiedig verzogt van weledele heer schout en van de edele assessorissen en den raat van de gemeente Haren, dat u mij mogt begunstigen met uw resiedetie of beenkomsten ten mijnen huize, terwijl ik dog zoo wel een ingeseten ben van de gemeente als C. van Boekeren, terwijl mijns bedenken mijne behuisinge zeer geschikt te zijn waarin u de gemeente besigheden in kunt uitoefenen. Twijfel niet of u zult deelnemen in mijn billijk en nedrig verzoek te meer u allen bekent is, dat ik een weduwe ben met eene dogter, die nog niet in staat is om haar broot te kunnen winnen. Edog ben er niet voor om C. van Boekeren uw residanties geheel af te nemen, maar mijnen begeerte is, dat het moge rolleren elk zijn jaar of zoals het u maar best beoordeelt”.
Het gemeentehuis in De Kroon
Intussen beginnen bij Grietje Pot (geboren in 1760) de jaren ook wat te tellen. Zij stelt haar voormalige buurjongen, die exact dezelfde naam heeft als zijn vader, Jan Folkerts de Vries jr aan als kastelein van De Kroon. En deze jonge kastelein smaakt het genoegen om eind 1825 een overeenkomst met het gemeentebestuur te mogen sluiten voor het bieden van huisvesting in 1826. De gegevens in de overeenkomst zijn duidelijk: Haren, wijk B, en De Vries jr. De herberg van Sr. te Glimmen, wijk C, heeft nooit De Kroon geheten en het gemeentehuis is daar nooit gevestigd geweest. Huize Weltevreden is ontkroond.
Bij de foto: Huize Weltevreden, foto Maria Staal.
De columns ‘Harener Historie’ worden geschreven door Eppo van Koldam. De eerste 78 columns zijn verschenen in het Harener Weekblad. De serie is per 1 april 2020 voortgezet op www.oldgo.nl. Deze column is eerder gepubliceerd in het Harener Weekblad op 22 januari 2020.