Bovenstaand ziet u twee kaarten van het Zuidveld te Onnen. Links de kadastrale situatie in 1830 en rechts de situatie ca 1900. De verschillen zijn groot. Een toponiem met de aanduiding ‘veld’ duidt op een heideveld. In 1830 was daarvan inderdaad nog sprake. Onderaan zien we de Vogelzangsteeg (eindigend in een heideveld langs de huidige Hoge Hereweg en Zuidlaarderweg, bij 4 op de linker kaart) en de vanuit de Vogelzangsteeg ontgonnen terreinen. Dit gebied behoort tot het dorp Noordlaren. De grens tussen Noordlaren en Onnen is de scherpe lijn tussen de ontgonnen percelen en het in paars aangegeven heideveld. Aan de linkerzijde gaat het Zuidveld over in een heideveld, dat we nu kennen als de Appelbergen.
Een gedeelte van het Zuidveld is voor 1830 al ontgonnen. Bij 5 op de linker kaart zien we twee woningen staan. Dit zijn de huidige woningen Zuidveld 13 (de meest noordelijke) en Zuidveld 15. De laatste woning is in 1825 gebouwd door Lucas Jakobs Horst. De eerste woning is ouder, maar gelet op het huisnummer (Onnen Wijk C 22A) in 1830 vermoed ik, dat ook deze woning dateert van na de invoering van de huisnummering in 1806/1807 en dat de woning is gebouwd door Wigcher Alders Buringa en zijn vrouw Grietje Pieters. De oudste kinderen van dit echtpaar zijn geboren te Harenermolen. Van hun jongste dochter Hinderika staat vast, dat ze op 5 november 1813 is geboren te Onnen. Vrijwel zeker op het Zuidveld. Dit betekent, dat de kolonisatie van het Zuidveld iets later is begonnen dan die van het Felland ten noorden van Onnen. In 1830 stond er geen enkele woning tussen de genoemde woning Zuidveld 13 en de woning Dorpsweg 58. De woning Velakkersweg 1 dateert van 1843 en behoort dus ook nog tot de koloniesatiefase van voor de verdeling van de marke gronden.
In 1852 worden de markegronden te Onnen verdeeld. Bij het Zuidveld gaat het om een perceel hakbos en twee percelen heide (op de linker kaart aangegeven met de cijfers 1 tm 3). In het plan van verdeling vastgesteld op 7 september 1848 en gewijzigd op 14 september 1850, wordt het Zuiderveld samen met het Kogelveldje en het veld bij de Woltersbergen verdeeld in 82 percelen. Helaas kan ik deze twee laatst genoemd toponiemen nog geen plek op de kaart geven. In het plan van verdeling staat voorts: “om die verdeeling te kunnen doen plaats hebben in meer evenredige deelen, een weg te leggen lopende regt van het land van Jan Oosterveld tot aan de Elandssteeg en een weg evenwijdig met den zoo even genoemden, lopende vanaf de Es naar de Noordlaarder Kampjes en eindelijk nog een weg vanaf de Elandssteeg naar den Zuidlaarderweg." Als we de twee kaarten vergelijken is duidelijk, dat de Leemweg (A), de Appelbergenweg (B) en de Velakkersweg (C) dateren van na de verdeling van de markegronden. Het Zuidveld is recht getrokken en maakt geen slinger meer langs het bos. Daartegenover is een weg, die vroeger vanaf het huidige kruispunt Leemweg/Zuidveld over het heideveld liep, verdwenen. De aanleg van de nieuwe wegen wordt gefinancierd door niet alle markegronden te verdelen, maar een gedeelte te verkopen.
De verdeling van de gemeenschappelijke gronden wordt door de regering sterk bevorderd, omdat er dan vervolgens door particulier initiatief naar verwachting meer grond zal worden ontgonnen en in exploitatie genomen. Ter extra aanmoediging wordt voor ontgonnen woeste gronden een aantal jaren vrijstelling van grondbelasting verleend. Dat de verdeling van de markegronden plaats vindt in 82 percelen, betekent niet, dat er 82 verschillende eigenaren zijn. Sommige personen hebben meerdere aandelen in de marke. Bijvoorbeeld de familie Meddens. Deze familie heeft een paar jaar eerder al grond verworven uit de verdeling van de Noordlaarder marke en daarop het landhuis Vogelzang gebouwd (hoek Zuidlaarderweg/Vogelzangsteeg/Hoge Hereweg). Nu deelt de familie ook fors mee in de verdeling van de gronden van de Onner Marke. Op deze gronden wordt eind 19e eeuw een volledige renbaan gerealiseerd.
De grote verschillen tussen de linker en de rechter kaart laten zien, dat het oogmerk van de regering om de grondontginning een forse impuls te geven resultaat heeft gehad. Het bos is grotendeels verdwenen en het heideveld is veranderd in landbouwgrond. Alleen een perceel, dat eigendom is van Huize Weltevreden te Harenermolen staat nog als ‘Gasthuisbosch’ op de kaart. Aan het Zuidveld ontstaat tussen de Appelbergenweg en de Leemweg zelfs een kleine nederzetting. Hier worden tussen 1858 en 1880 vijf boerderijtjes gebouwd (Zuidveld 27, 29, 31, 35 en 37). Een zesde woning, Zuidveld 33 dateert van 1906. Ook de woning Appelbergenweg 4 kunnen we rekenen tot oudste boerderijen op het vroegere heideveld.
In 1888 bouwt Jan Eisses een boerderij aan de oostzijde van de weg, bijna recht tegenover de Leemweg, de huidige woning Zuidveld 16. Jan Eisses is behalve landbouwer ook palingvisser en jager. U kent stellig het versje van de twee hazen, waarvan er een werd geschoten en de andere vervolgens veel verdriet had. Blijkens een publicatie in het Nieuwsblad van het Noorden van Nieuwsblad van 23 september 1891 had Jan Eisses een vrij radicale oplossing om dergelijk verdriet te voorkomen. “Onze dorpsgenoot Jan Eisses is in de gemeente Haren algemeen bekend als een bekwaam schutter. Het volgende voorval kan dienen om zijn roem als schutter opnieuw te bevestigen. Zaterdagmorgen toen hij pas het jachtveld had betreden, sprongen twee hazen eensklaps voor hem op. Fluks aangelegd en ziet - de beide langoren werden neergeschoten, het dubbelloops geweer had zijn plicht uitstekend volbracht”
De columns ‘Harener Historie’ worden geschreven door Eppo van Koldam. Iedere twee weken verschijnt een nieuwe column. De eerste 78 columns zijn verschenen in het Harener Weekblad. De serie is per 1 april 2020 voortgezet op www.oldgo.nl. Dit is digitale column nr 23.
.