De ANWB is in 1883 opgericht als vereniging van wielrijders. Wielrijden of fietsen, zoals we tegenwoordig zeggen, was toen nog slechts voorbehouden aan sportieve heren van de betere stand. De heer Björn Quanjer heeft in het Historisch Jaarboek Groningen 2017, uitgegeven door de Vereniging Stad en Lande, een uitvoerig artikel geschreven over de opkomst van de fiets in onze regio met als titel ‘De demarrage van de fiets in Groningen’. De fietsen zagen er in die beginjaren nog heel anders uit dan onze modellen. Ze hadden een hoog voorwiel en een klein achterwiel. Fietstochten werden vooral in verenigingsverband gemaakt. Quanjer haalt in zijn artikel enige citaten aan uit het clubblad van de ANWB, dat toen – net als nu nog steeds – de ‘Kampioen’ heette. Ook Haren komt daarbij in beeld. Zo schreef men in 1891: “Wanneer men op een mooien Zondagnamiddag onder de veranda van het Boschhuis aan den Heereweg zit, kan men zeer vele wielrijders op hun wiel zien passeren, hetzij ‘en club’, hetzij alleen. Deze hebben dan een tochtje gemaakt naar Haren, de Punt of Zuidlaren”.
De fietsers probeerden de kuilen in de weg zoveel mogelijk te ontwijken en reden daarom in een dorp het liefst over het voetpad. Een situatie, die we in Haren kort na de reconstructie van de Rijksstraatweg begin deze eeuw ook nog even hebben meegemaakt in de vorm van de zogenaamde ‘foetspaden’. Dat fietsers op de voetpaden niet gewenst zijn, kreeg een fietser in Haren reeds in 1888 door een voetganger toegevoegd: “ken je nou niet eens meer versouwlijk op de riepe …”. We hadden in Haren ruim 100 jaar later dus beter kunnen weten. Eind jaren 80 van de 19e eeuw werden twee belangrijke uitvindingen gedaan, die het fietsen veel makkelijker maakten: de aandrijving van het achterwiel met een ketting en de rubberen luchtband. Zo kon de fiets zich ontwikkelen tot het vervoermiddel voor de grote massa jong en oud, man en vrouw, zoals we dat nu kennen.
ANWB verbreedt zich
In 1900 vormde de ANWB zich om tot een algemene toeristenbond. Ook wandelaars kwamen bij de vereniging in beeld en later de automobilisten. In die laatste kwaliteit is de ANWB voor ons nu het meest zichtbaar. Die sterke concentratie op de auto was zelfs aanleiding voor de oprichting van de Echte Nederlandse Fietsersbond (eerst nog kort Enige Echte Wielrijdersbond geheten) naast de ANWB. In deze bijdrage wil ik het hebben over de ANWB als organisatie voor de wandelaars.
Bondswandelwegen
Om de mooie streken van ons land beter bereikbaar te maken voor een groot publiek zette de ANWB bondswandelwegen uit. De eerste daarvan liep van Amsterdam naar Arnhem, de tweede van Arnhem naar Deventer en de derde van Zwolle naar Oldenzaal. We kunnen deze wandelwegen dus beschouwen als voorlopers van de huidige Lange Afstands Wandelpaden, zoals het Pieterpad en het Domelapad, die tegenwoordig door Haren lopen. De vierde bondswandelweg werd in 1917 uitgezet en die kwam in onze regio. Het werd een tocht van Leeuwarden via Heerenveen en Groningen naar Assen. Het Nieuwsblad van het Noorden schreef op 13 september 1917 uitvoerig over de opening van deze route, waarbij veel hoogwaardigheidsbekleders aanwezig waren. De hoofdroute liep in onze regio van Peize naar Paterswolde. Daar kon men een aftakking naar Groningen nemen, maar ook de hoofdroute blijven volgen. Die hoofdroute liep via de buitens De Braak, Vennebroek, Lemferdinge, De Duinen door de Vosbergen naar de bruggen over het Noord-Willemkanaal en de Drentsche A in de Oosterbroekweg. Zo kwam men dan uit bij het Huis te Glimmen. Vervolgens ging de route via de Appelbergen naar het hunebed in Noordlaren en van daar via Zuidlaren, Schipborg en Zeegse verder naar Assen. Velen van u zullen (delen van) deze route ook nu nog wel regelmatig volgen, maar dan meestal op de fiets.
De aftakking naar Groningen
Zoals ik al aangaf, kon men in Paterswolde ook een aftakking richting Groningen nemen. Deze route zat vol verrassingen. Zo kon men in Paterswolde een zeil- of roeiboot nemen om daarmee naar de overzetkraan op de Hoornsedijk te varen. Die overzetkraan stond nabij de huidige woning Hoornsedijk 16 en diende er toe om boten over de dijk van het Hoornsediep in het meer te takelen (en andersom). Vervolgens liep de route dan een eindje noordwaarts tot daar waar nu de dam in het water ligt in het weggetje de Rollematen naar het ‘padvinderseiland’. Toen lag er echter nog geen dam. Daarom had de ANWB hier een pontje laten leggen en met de bewoner van de naastgelegen boerderij afspraken gemaakt over het overzetten van wandelaars. Over het Noord-Willemkanaal lag toen nog een brug (zie mijn column ‘Vergeten bruggen, deel I’). Aan de oostkant van het kanaal kon men – net als nu – over de dijk naar Groningen, maar er was ook nog een aantrekkelijk alternatief. De ANWB had met de landbouwer daar ter plaatse een regeling getroffen, dat men vanaf het kanaal – de hindernis van de A28 was er nog niet – over zijn landweg naar de Rijkstraatweg mocht lopen. Daar kwam men dan uit naast de woning van Gilles Mesdag (Rijksstraatweg 45).
Route naar het sluisje
De boven beschreven route van de Hoornsedijk naar de Rijksstraatweg is in ieder geval in 1927 nog in gebruik, want als in 1927 de overzetkraan wordt vervangen door het nu nog bestaande sluisje geeft men in het Nieuwsblad van het Noorden de volgende aanwijzingen om het sluisje te bereiken. “Men kan fietsen of wandelen van de Emmasingel in de stad af op den Oostelijken dijk van het Noord Willemskanaal tot aan de brug van Lok. Deze brug gaat men over, waarna men met het pontje van den A.N.W.B. het Voormalige Hoornsche Diep oversteekt en vervolgens op den ouden dijk rechtsom draait. Een andere manier, om de nieuwe sluis te bereiken, is het volgen van den Bondswandelweg door af te slaan van den Heereweg naast de villa van den heer G. Mesdag te Haren. Men wandelt dan door de weilanden tot aan de bovengenoemde brug van Lok en volgt verder den aangegeven weg.”
De columns ‘Harener Historie’ worden geschreven door Eppo van Koldam. Iedere twee weken verschijnt een nieuwe column. De eerste 78 columns zijn verschenen in het Harener Weekblad. De serie is per 1 april 2020 voortgezet op www.oldgo.nl. Dit is digitale column nr 25.