Soms ontkom je er niet aan om eenzelfde foto nogmaals te gebruiken. De bovenstaande foto gebruikte ik al twee keer eerder, namelijk in mijn columns 'Ruzie' en ‘De Kroon aan de Rijksstraatweg’, indertijd gepubliceerd in het Harener Weekblad en nog terug te lezen op www.oldgo.nl (gebruik de handige zoekfunctie in het menu). Mooie foto’s van de dorpskom van Haren van rond 1900 zijn nu eenmaal op de vingers van een hand te tellen. Hoewel de foto van latere datum is, wil ik hem deze keer gebruiken voor een verhaal dat zo’n 20 jaar eerder speelt.

De bewoners van de panden op de foto in 1880 zijn v.l.n.r.: caféhouder Marten van der Veen, schoenmaker Jan Kijl, bakker Hindrik van Dam (het pand De Kroon, bestaande uit het pandje met de baanderdeur en het hoge pand er naast), smid Hindrik Smit, arts Constant Pieter Willem Hubenet en emeritus predikant Jacobus Speckman. Geheel rechts op de foto zien we het in 1886 gebouwde gemeentehuis op de hoek van de Meerweg. In 1880 stonden hier nog twee woningen bewoond door respectievelijk veldwachter Uge Bos en de arbeider Hindrik Viening. In de dode hoek van het vooruitspringende pand De Kroon missen we dan nog een pand bewoond door de verver Johannes van Oosten en de arbeider Albert van Dijken met zijn moeder Geertien van der Veen. Nu is de Etos in dit pand gevestigd.

Waar het deze keer in het bijzonder om gaat is het kleine pandje, dat rechts van De Kroon gedeeltelijk zichtbaar is. Marten Tulp vestigt hier in 1827 een smederij. Dit bedrijf wordt na zijn overlijden in 1850 voortgezet door zijn tweede vrouw Bouchien Kramer, die in 1852 hertrouwt met Gerrit Zweers. Als Gerrit Zweers ca 1875 ziekelijk wordt, komt Siert van der Woude met zijn vrouw bij Bouchien en Gerrit inwonen. Hun oudste kinderen worden hier geboren. Gerrit Zweers overlijdt in 1878. Siert van der Woude kiest er in 1879 voor een eigen zaak te beginnen aan de Kerkstraat (zie mijn column ‘Kerkstraat 1908’). Bouchien Kramer verkoopt het pand daarop aan Hindrik Smit. Ik noemde hem boven al als bewoner van het pand in 1880. Lang houdt Smit het hier echter niet vol. Hij vertrekt in het voorjaar van 1881 naar Hoogezand en verkoopt het pand aan de Rijksstraatweg aan Hindrik van den Berg.

Dat betekent voor de naastgelegen bewoners, dat ze nieuwe (over)buren krijgen. En dat hebben ze geweten. Hindrik van den Berg is in Haren geboren op 8 januari 1827 in het pand geheel links op de foto. Hij trouwt in 1853 met de te Onnen geboren Hillechien van der Es. Hindrik is lange tijd arbeider en woont op een groot aantal verschillende adressen in Haren en Onnen. Voor zijn komst naar het pand aan de Rijksstraatweg is hij enige tijd havenmeester van het haventje aan de Westerse Drift en woont hij met zijn gezin in de bij het haventje staande dienstwoning. Dat gezin bestaat in 1880 behalve uit zijn vrouw uit acht kinderen, waarvan de zonen Jakob, Pieter en Klaas een ‘bijzondere’ vermelding verdienen. Over Pieter schrijft burgemeester Jorissen op 18 juni 1878 aan de officier van justitie te Groningen: “ik kan berigten, dat P. van den Berg staat bekend als een onbedachtzaam jongmensch, die gaarne veelvuldig sterke drank gebruikt en daartoe geene gelegenheid overslaat. Hij is zeer lastig in gezelschap, wanneer hij wat ruim drank gebruikt heeft en dan onverschillig ruw en niets ontziend om ruzie te maken. In gewone omstandigheden is hij overigens een goed arbeider en geen slecht of boosaardig mensch te noemen”. Die laatste toevoeging is typerend voor Jorissen. Hij zal zelden iemand tot de grond toe afbranden. Overigens zijn Jakob en Klaas niet veel anders dan hun broer Pieter.

Aan de Rijksstraatweg gaat het al snel helemaal mis met de familie Van den Berg. De omwonenden worden er gek van. Een aantal van hen, waaronder Hindrik van Dam en Albert van Dijken durven daar openlijk over te klagen. Zij schrijven in september 1881 aan het gemeentebestuur: “dat er zeer zelden een dag voorbij gaat, dat in dat huisgezin tusschen ouders en kinderen en kinderen onderling geen oneenigheid en vechtpartijen plaats hebben. Niet alleen bij dag, maar veelal bij nacht, als wanneer de zoons dronken te huis komen, moet de vader veelal het huis ontvlugten, om zich aan de mishandelingen van zijne zoons te onttrekken. Waardoor alsdan soms groote ruzie en rumoer ontstaat, waardoor wij vaak ter middernacht in onzer nachtrust worden gestoord. Hetwelk niet altijd door de politie kan worden opgemerkt en verhinderd worden. Dinsdag den 6 september jl. ging het er weer erg op los, daar toen hun neef, zekeren Berend van der Es van Onnen zich bij hen had aangesloten, en toen tezamen weer zulk een rumoer bij de straat maakten, dat enkelen van het bed zijn gekomen en alzoo de geheele buurt te zamen liep. De veldwachter Bos, hierbij tegenwoordig, heeft herhaalde keren beproefd hen tot rust te brengen, doch in plaats hiervan, moest hij in zijne positie erge beleedigingen van hen verduren”. Veldwachter Bos heeft de brief ook nog ter tekening aangeboden aan de buren Speckman en Hubenet. Deze verklaarden geheel met de brief in te stemmen, “doch bezwaar maakten hetzelve te onderteekenen, om reden zij bevreesd waren voor de gevolgen hiervan, daar zij (de Van den Bergs) dit later zouden wreken, zoodat laatst genoemde heer mij verklaarde reeds den agent van de brandwaarborgmaatschappij er over gesproken te hebben om verhooging van zijne verzekerde goederen, alleen uit vrees voor de handelingen van zijne buurlui, de Van den Bergs”.

Hindrik van den Berg overlijdt in 1883. Wellicht heeft dat wat rust gebracht in het gezin. Geleidelijk vliegen ook wat kinderen uit. Zo niet de zonen Jakob en Pieter. Zij blijven bij hun moeder wonen. De kost verdienen kunnen ze echter niet of nauwelijks. In de notulen van de vergadering van Burgemeester en Wethouders van 28 januari 1901 lezen we: “Omtrent het verleenen van onderstand aan vrouw Van den Berg en haar beide zoons wordt besloten in overleg te treden met de diaconie of die zoo nodig bij vertrek van vrouw Van den Berg de beide zoons in het werkhuis wil opnemen”. Overigens komt het niet tot een opname in het werkhuis. Jakob overlijdt in 1903 en zijn moeder in 1907. Het pand wordt dan verkocht aan Siert van der Woude, die breekt het oude pand af en bouwt daarvoor in de plaats een woonhuis. In 1915 keert Siert van de Woude weer terug naar de Kerkstraat en wordt Reinder Homan de nieuwe eigenaar. Hij verbouwt de woning tot winkel en plaatst daar in 1925 een verdieping bovenop. Zo ontstaat het pand, zoals we dat nu nog kennen.

Klaas van den Berg komt nog voor in de collegenotulen van 19 februari 1906: “Afwijzend wordt beschikt op het verzoek van Klaas van den Berg om melk en eieren vanwege de gemeente te mogen ontvangen voor zijn kind, en wel op grond van de slechte levenswijze van de ouders van het kind”, en Pieter in de notulen van de besloten raadsvergadering van 24 maart 1909. Raadslid Wisselink stelt dan voor, dat “Pieter van den Berg, die thans geheel door de gemeente wordt ondersteund, hiervoor wordt belast met schoonhouden van verschillende straten”. De voorzitter antwoordt hem, dat deze mededeeling in ernstige overweging zal worden genomen. Pieter overlijdt in 1923 in Haren, de rest van de familie woont dan inmiddels in Groningen.

De columns ‘Harener Historie’ worden geschreven door Eppo van Koldam. Iedere twee weken verschijnt een nieuwe column. De eerste 78 columns zijn verschenen in het Harener Weekblad. De serie is per 1 april 2020 voortgezet op www.oldgo.nl. Dit is digitale column nr. 64.

In mijn column ‘Joodse onderduikers’ (te lezen via www.oldgo.nl/publicaties/column-harener-historie) heb ik aangegeven, dat ik van zes Joodse inwoners van Haren nog niet wist hoe zij de oorlog hadden overleefd. Bij nader inzien is het juiste getal zeven, want ik was Erna de Jonge, huishoudster bij mevrouw Alida Kielman-Pik op het adres Middelhorsterweg 6 (toen nog genummerd Stationsweg 44) vergeten. Van deze zeven personen behoorden er vijf tot de familie Van Blankenstein.

Elias Philipstein nam omstreeks 1900 een lak- en verffabriek over van Roelf Kranenburg. Ik schreef over de vestiging van de lakstokerij in Glimmen van dit bedrijf in de column ‘Verf en limonade uit Glimmen’ (terug te lezen via dezelfde link). De Jood Elias Philipstein was afkomstig uit Emden. Voor de overname was hij al een groot aantal jaren vertegenwoordiger van Kranenburg in Duitsland geweest. De hoofdvestiging van het bedrijf was aan de Steentilstraat 27 te Groningen. Elias werd na zijn overlijden in 1917 opgevolgd door zijn schoonzoon Bernard Herman van Blankenstein. Nadat in 1935 een medevennoot was overleden kwam het bedrijf volledig in Joodse handen. Gelet op alles wat nog komen zou een relevant gegeven.

In 1930 verhuisde de familie Van Blankenstein van de woning boven het bedrijf aan de Steentilstraat naar de woning Botanicuslaan 1 in Haren en in 1939 volgde een verhuizing naar (huidig adres) Westerse Drift 94. Aan de huizen af te meten zou je zeggen: een familie in goeden doen. Het is echter de schijn, die ons hier behoorlijk bedriegt. Om te beginnen waren de huizen geen eigendom, maar werden ze gehuurd. Voorts was het bedrijf in de crisisjaren eigenlijk volledig ter ziele gegaan. Slechts door hulp van zijn zwager Salomon Sanders in Den Haag, die al het onroerend goed van het bedrijf kocht, kon Van Blankenstein het hoofd nog een klein beetje boven water houden.

In Groningen behoorde de familie Van Blankenstein tot de kring van zionistisch georiënteerde, maar beslist niet streng religieuze, Joodse fabrikanten. Buiten die kring had de familie slechts beperkte contacten. Wel was Bernard van Blankenstein in de dertiger jaren lid van een gymnastiekclubje genaamd ‘anti-buik’. Het is illustratief enige leden van dit clubje te vermelden: tandarts Hut (die later zou helpen bij een onderduikadres), S.W. Molenaar (na de oorlog korpschef van de gemeentepolitie), psychiater Dr. A.A. Weinberg (Jood en overtuigd zionist) en Pieter Roelfsema (steenfabrikant, als lid van het verzet in 1944 omgekomen in het Scholtenshuis en begraven op de Eshof in Haren).

De familie Van Blankenstein was bang voor de Duitsers. Liefst waren ze al voor de oorlog vertrokken naar Amerika, maar daar was geen geld voor. Direct na de Duitse inval in mei 1940 reisde de familie met een geleende auto van kennis Kahrel (van de theefabriek) naar Lemmer om vandaar per boot over te steken naar Amsterdam. Achter de waterlinie dachten ze veilig te zijn. Maar dat bleek al snel een misvatting. De familie keerde terug naar Haren. Gerrit Dalenoord, later in de oorlog de leider van het verzet in Haren, was eigenaar van de dubbele woning Westerse Drift 94/96. Zelf woonde hij op nummer 96. Op zolder maakte hij een deur tussen de beide huizen om de Van Blankensteins een vluchtroute te bieden. Van de drie kinderen Van Blankenstein woonde dochter Hannie aan het begin van de oorlog al niet meer in Haren. Zij was verpleegster, eerst in Groningen en later in Amsterdam en Haarlem. Zoon Tobias en dochter Theodora woonden nog wel thuis. Zij trouwden beide in juli 1942 in Haren. Net op de valreep. Tobias op 1 juli 1942 met Estella Serphos en Theodora op 28 juli 1942 met Albert Gosschalk. Tobias trouwde kerkelijk in de jeugdsjoel in de Kleine Folkingestraat in Groningen. Het laatste huwelijk dat opperrabbijn Dasberg zou voltrekken.

Aanvankelijk dacht ik, dat Estella Serphos nog korte tijd bij Tobias aan de Westerse Drift had gewoond. Waarschijnlijk is dat echter niet het geval en zijn Tobias en Estella direct na hun huwelijk vertrokken naar een onderduikadres. Estella werd daarbij geholpen door Wiemer Emmelkamp, die verbonden was aan de verzetsgroep ‘De Groot’. Later verbleven Tobias en Estella samen op adressen in Amsterdam en Utrecht. Een bewijs van dit gezamenlijk verblijf is de geboorte van dochter Henriëtte op 2 juni 1945 in de kraamkliniek ‘Huize Ooievaar’ te Utrecht (werd Dolle Dinsdag wat al te uitbundig gevierd?). Bij hun onderduik kregen Tobias en Estella hulp van zuster Hannie, die er (hoe weet ik nog niet) in slaagde om bovengronds te blijven. Onderduiken was een dure aangelegenheid. Daarom was ook de hulp van een zeer bemiddelde broer van Estella’s moeder, Louis Jacques Bosman, vanuit de USA van groot belang. Theodora van Blankenstein en haar man Alberts Gosschalk doken onder in Epe. Zij wisten lang uit handen van de Duitsers te blijven. Toch ging het aan het einde van de oorlog nog mis. Zij kwamen in kamp Westerbork terecht, maar wisten dit kamp bij de bevrijding levend te verlaten. Zoals gemeld werd vader Bernard van Blankenstein bij het onderduiken geholpen door tandarts Hut. Hij kwam terecht op een boerderij in Bornerbroek. Moeder Frieda Philipstein kwam in eerste instantie wel in kamp Westerbork terecht, maar zij wist van daaruit opgenomen te worden in het ziekenhuis in Groningen. Met behulp van de verpleegster Jantje Leistra kon ze vervolgens als ‘patiënt’ onderduiken in de kliniek Dennenoord te Zuidlaren.

Na de oorlog kwam de gehele familie weer samen in Haren. Niet meer aan de Westerse Drift, maar aan de Jachtlaan 16 (toen Onnerweg 6A). Deze woning was eigendom van de NSB’er Jan Pieter Blaauw. Nu was het echter zijn beurt om tijdelijk elders te verblijven. Er zal blijdschap zijn geweest om de geboorte van Henriëtte, maar ook veel verdriet om familieleden (vooral van de kant van Estella Serphos) die niet terugkwamen uit Duitsland. Voorts was de gehele fabriek door de bezetter leeggeplunderd en tenslotte ook nog verkocht. Vader Bernard van Blankenstein moest weer helemaal opnieuw beginnen. Dat werd hem te veel. Op 24 december 1945 stierf hij op straat aan een hartinfarct. Zoon Tobias was van plan geweest naar Palestina te vertrekken, maar moest nu in Groningen blijven. Veel medewerking ondervond hij niet bij de wederopbouw van het bedrijf. Gelukkig was er ook nu weer hulp vanuit de USA van oom Louis Bosman en vanuit Den Haag van Salomon Sanders. Frustrerend was het voor Tobias en Estella, dat zij niet de beschikking kregen over het ouderlijk huis van Estella aan de Kamplaan in Groningen. De rol van de toenmalige gemeente Groningen daarbij staat nu anno 2022 weer ter discussie en heeft al geleid tot enige publicaties in het Dagblad van het Noorden.

De columns ‘Harener Historie’ worden geschreven door Eppo van Koldam. Iedere twee weken verschijnt een nieuwe column. De eerste 78 columns zijn verschenen in het Harener Weekblad. De serie is per 1 april 2020 voortgezet op www.oldgo.nl. Dit is digitale column nr. 63.

Bovenstaande foto is gemaakt door het persfotobureau D. van der Veen voor het Harener Weekblad. Vier meisjes plukken onbekommerd bloemen op de dijk langs de Meerweg in Haren. Net zo onbekommerd liep hier 150 jaar eerder de 17-jarige dienstbode Mechelina Kluivingh. Zij kwam in de zeer vroege ochtend van 8 augustus 1858 terug van een bruiloft in Paterswolde en was op weg naar het huis van haar baas Sietze Nijdam aan de Hoornsedijk. Dat ze zich zo onbekommerd voelde, zal wellicht mede het gevolg zijn geweest van het gebruik van enige alcoholica. Ze kon de verleiding niet weerstaan zich even op de dijk te ruste te leggen. Begrijpelijk, maar niet slim, want toen ze weer wakker werd, was ze een zilveren oorijzer met gouden stiften kwijt.

Wie zou dat gedaan kunnen hebben? Onder leiding van burgemeester Lodewijk Theodorus Jorissen wordt direct een onderzoek gestart. Het blijkt dat dezelfde vroege ochtend vier stadsvogelvangers de dijk gepasseerd zijn op weg naar Paterswolde. Twee van hen zijn echter onderweg al naar de stad terug gekeerd. Zouden zij de handigheid van het wegnemen van het oorijzer bedreven hebben? De burgemeester meldt zijn verdenking in ieder geval aan de officier van justitie in Groningen, want zo schrijft hij “het ware mogelijk, dat eene spoedige opspooring der vogelvangers en bij de gewone winkeliers in zilverwerken of bank van lening in dezen eenig resultaat teweeg konde brengen”. Of het oorijzer inderdaad teruggevonden is en de daders gearresteerd, is mij nog niet duidelijk.

Ik heb in oude kranten (via www.delpher.nl) gezocht naar de diefstal van een oorijzer in 1858, maar met betrekking tot Mechelina Kluivingh niets gevonden. Wel werd me duidelijk, dat het over straat gaan met gouden oorijzers in de nachtelijke uren niet zonder risico’s was. Enige dagen na het voorval met Mechelina wordt een dochter van de weduwe Ten Hoor in Haule overvallen en van haar oorijzer beroofd. Daarbij raakt zij zodanig gewond, dat ze nog de volgende dag overlijdt. Mechelina mag dus nog van geluk spreken, dat de dieven haar zo voorzichtig hebben benaderd.

Het is altijd een uitdaging om wat meer te weten te komen over de hoofdrolspelers bij een voorval. Allereerst uiteraard Mechelina zelf. Zij is geboren op 30 maart 1841 te Paterswolde. Daar is ze ook overleden op 2 augustus 1867, 26 jaar oud, ongehuwd. Dat is qua gegevens wat magertjes. Ze was als dienstbode werkzaam bij Sietze Nijdam. Van hem weten we wat meer. Hij woonde aan de Hoornsedijk 22. Hier had hij in 1849 een geheel nieuwe boerderij laten bouwen “om de bouwvalligheid van de tegenwoordige”. Honderd jaar later werd nogmaals een nieuwe boerderij op deze locatie gebouwd. Helaas staat ook deze boerderij, die laatstelijk bewoond werd door de familie Blom, er niet meer. De boerderij is omstreeks 1970 afgebroken ten behoeve van de verbreding van het Noord-Willemskanaal. In de laatste uitgave van ‘Harens Old Goud’, het blad van de Harense historische kring Old Go, heb ik onder andere over deze woning een artikel geschreven onder de titel ‘De verdwenen woningen aan de Hoornsedijk’. Sietze Nijdam overleed in 1875. Hij was toen 70 jaar oud. Na zijn overlijden werd de boerderij door zijn drie zonen verkocht.

Volgens het verslag van de burgemeester kwam Mechelina in de bewuste nacht terug van een bruiloft bij Evert Hendriks in Paterswolde. Het is niet moeilijk na te gaan, dat het daarbij om de bruiloft ging van Roelinus Brink en Albertien Hendriks, de dochter van Evert Hindriks. Met deze vermelding vallen ineens een groot aantal puzzelstukjes op hun plaats. Om te beginnen is ‘bij Evert Hendriks’ maar betrekkelijk, hij is in 1851 al overleden. De bruiloft zal dus hebben plaats gevonden bij zijn weduwe Aaltien Hindriks Stel, herbergierster en logementhoudster te Paterswolde. Voorts is Albertien Hendriks het jongere zusje van Jopkien Hendriks en deze Jopkien is de stiefmoeder van Mechelina. Zij is dus op de bruiloft geweest bij haar stieftante, die qua leeftijd meer een stiefzusje was.

En dan de bruidegom, Roelinus Brink, die brengt ons direct weer terug in het Harense. Naar Onnen om precies te zijn. Roelinus is daar geboren in een woning aan de Tijborgsteeg (na samenvoeging met een andere woning nu Tijborgsteeg 9 te Onnen). Na zijn huwelijk woont Roelinus eerst vijf jaar in Paterswolde, waarschijnlijk bij zijn schoonmoeder. Daarna keert hij weer terug naar Onnen. Hij is timmerman en krijgt in 1872 de opdracht van de gemeente om het oude schooltje aan de Koelandsdrift (nu de woning Koelandsdrift 10 te Onnen) te verbouwen tot dienstwoning voor de rijksveldwachter. Een vetpot zal het in Onnen niet geweest zijn voor Roelinus en Albertien. Wellicht komen er berichten uit Amerika, dat er daar veel meer mogelijkheden liggen. Oom Hindrik Abels Brink is al in 1848 naar de USA geëmigreerd. Er is daar ook een geestelijk klimaat, dat de Christelijk Afgescheidenen wel aanspreekt. Iets na 1880 besluiten veel leden van de familie Brink (en aanverwante families als Schut, Grashuis en Kamphuis) de grote stap te wagen. Roelinus en Albertien vertrekken in 1884 met vijf kinderen. Oudste dochter Aaltje is in 1879 getrouwd met de timmerman, aannemer en later ook caféhouder Engbert Horst en blijft in Haren achter. Dochter Janna reist in 1885 haar ouders achterna.

Lang heeft het verblijf van Roelinus Brink in de USA niet geduurd. Op 29 juni 1891 verschijnt in het Nederlandstalige wekelijkse blad De Grondwet in Holland, Michigan, de volgende annonce: “Op den 16den juni jl. is onverwachts na een ongesteldheid van slechts één week overleden mijn echtgenoot Roelof Brink, in den ouderdom van ruim 56 jaren. Mij nalatende acht kinderen, waarvan vier gehuwd en vier ongehuwd en waarvan een gehuwde dochter zich nog in Nederland bevindt. Mede namens de kinderen, de bedroefde weduwe Alberdina Brink, geb. Hendriks”. Alberdina zal Roelinus 20 jaar overleven. Zij overlijdt in 1911 en zo eindigt dit verhaal dat begon met een slapende dienstbode aan de dijk langs de Meerweg in Haren in het verre Amerika.

De columns ‘Harener Historie’ worden geschreven door Eppo van Koldam. Iedere twee weken verschijnt een nieuwe column. De eerste 78 columns zijn verschenen in het Harener Weekblad. De serie is per 1 april 2020 voortgezet op www.oldgo.nl. Dit is digitale column nr. 62.

Het huis op de foto is het boerderijtje Zuidlaarderweg 46 te Noordlaren. Het is een rijksmonument. De verkorte omschrijving luidt: “Eenvoudig boerderijtje van het Westerwoldse type. Schuurtopgevel met voorschot (bouwjaar: voor 1850)”.

De vermelding van het bouwjaar is correct. We kunnen zelfs nog wat concreter zijn. Op 30 september 1844 geeft Albert Jans Homan te Noordlaren met verschuldigde eerbied aan het gemeentebestuur te kennen, dat hij van plan is een nieuwe woning te bouwen op zijn land gelegen te Noordlaren en deze woning gedeeltelijk met pannen en gedeelte met riet of stroo te dekken. Hij vraagt daarvoor de benodigde toestemming. Door de burgemeester wordt zijn verzoek om advies in handen gesteld van het raadslid Willem Homan (geen familie) te Noordlaren. Dat is in die tijd de gebruikelijke procedure. Tekeningen zijn er niet en een raadslid kan met zijn lokale kennis deskundig adviseren. Op 12 oktober 1844 bericht Willem Homan aan de burgemeester “dat hij en vele ingezetenen van Noordlaren met hem er zwarigheid in vinden, om op het westeind van aangeduid perceel te bouwen. Aangezien het een groot bezwaar zoude opleveren doordien de eigenaar als veehouder naar plaatselijk gebruik alsdan avond en morgen met zijn vee door de esch zal moeten drijven. Redenen waarom hij zoude voorstellen het verzoek, indien er termen voor bestaan, in zoover te weigeren, dat de adressant alleen op het oosteinde zal mogen bouwen”. Anders gezegd, volgens Willem Homan kan de woning beter aan de Achter de Hoven worden gebouwd en niet aan de Zuidlaarderweg. Daarbij moeten we bedenken, dat tot 1850 de wegen Achter de Hoven en Middenstraat de westelijke begrenzing van de bebouwing van Noordlaren vormden. Aan de Zuidlaarderweg stond geen enkele woning of boerderij. Tussen de Achter de Hoven en de Zuidlaarderweg (nu liggen daar de Noorderstraat en de Steegakkers) lag een deel van de es (landbouwgrond) en daar zou Homan met zijn vee, komende vanaf de lager gelegen weilanden ten oosten van de Lageweg dwars overheen moeten. Inderdaad een onwenselijke situatie. Toch komt de woning aan de Zuidlaarderweg. Hoe dat precies is gelukt, heb ik nog niet kunnen achterhalen.

Albert Jans Homan is behalve landbouwer ook tapper. Je kunt bij hem thuis dus een borreltje komen drinken. Zo’n huiskamercafé kwam in die tijd veel voor. Als de provincie in 1884 overweegt deze kleine kroegen te verbieden, schrijft de burgemeester: “De vrouw of dochter bemoeijen zich met die zaak, terwijl het mannelijk personeel landbouw of ander werk buiten ’t huis verrichten. Worden die gecombineerde zaken geweerd, dan zullen verscheidene huisgezinnen een gedeelte van hun middel van bestaan missen en naar wij vrezen zonder voordeel van het algemeen. Want het weren der gecombineerde tapperijen te lande zal het vermeerderen der stille kroegen ten gevolge hebben”. De vrouw des huizes bij Albert Homan is de te Westerbroek geboren Derkien Hindriks Flikker. Samen krijgen zij vijf kinderen, drie jongens en twee meisjes.

Een van de jongens, Hendrik Homan verongelukt op 5 juni 1853 vlak voor het huis op trieste wijze. We lezen daarover in de Groninger Courant van 7 juni 1853: “In den voormiddag van 5 juni jl. had er te Noordlaren een aller treurigst voorval plaats. Een zesjarig zoontje van A. Homan aldaar bevond zich spelende met nog andere kinderen aan de straat, bij een hek, 't welk zij voor aankomende rijtuigen openden en toesloten, ten einde daarvoor eenige centen te ontvangen. Omstreeks half tien komt er een boeren wagen voorbij. Een van de inzittende personen werpt den kinderen een cent toe. Zij grijpen er naar, met dat ongelukkig gevolg, dat bovengenoemd knaapje onder den wagen geraakte, en een der raderen hem over de borst ging. Het kind werd dadelijk in huis gebragt, en geneeskundige hulp in allerhaast ingeroepen, doch tevergeefs. In den namiddag van dienzelfden dag blies het, na veel pijn en groote benauwdheid te hebben uitgestaan, tot diepe smart der ouders den laatsten adem uit”.

Albert Jans Homan was in Noordlaren bij menig akkefietje betrokken. Soms in positieve, maar soms ook in negatieve zin. Met zijn buren Nicolaas Wertien en diens vrouw Hillechien Schuring (waar ze precies woonden weet ik helaas nog niet) had hij wel een zeer bijzondere relatie. Nicolaas Wertien is afkomstig uit Luxemburg en is als oud-militair in Noordlaren ‘blijven hangen’. In 1849 trouwt hij te Haren op 46-jarige leeftijd met de genoemde Hillechien. Bij dat huwelijk is Albert Jans Homan een van de getuigen. Maar enige jaren later is er van pais en vree tussen de beide families geen sprake meer. Dat blijkt uit een zaak die op 25 oktober 1865 aan de orde is bij de rechtbank in Groningen. Albert Jans Homan, 52 jaar, arbeider, geboren en wonende te Noordlaren is dan de beklaagde. Hij wordt bijgestaan door Mr. Simon van Houten (later als kamerlid bekend van het ‘Kinderwetje’).

De eerste getuige in deze zaak is Hillechien Schuring, vrouw van Nicolaas Wertien, 43 jaar, zonder beroep, wonende te Noordlaren. Zij verklaart als volgt. Op 7 oktober jl. gaf ik mijn kind, dat te laat thuis kwam een slag of twee voor 't gat. Beklaagdes dochter riep mij toen toe "dronken flarde, waarom sla jij het kind" en onverwachts kwam toen beklaagde mijn huis in stormen en gaf mij slagen op de hersenen. Mijn tong bloedde. Mijn dochtertje is toen naar de veldwachter gelopen. Beklaagde zegt, dat hij getuige niet geslagen heeft.

De tweede getuige is Nicolaas Wertien, 62 jaar, boerenarbeider te Noordlaren, Hij verklaart als volgt. Op 7 oktober jl. kwam ik van mijn arbeid thuis. Mijn vrouw gaf toen haar kind dat te laat thuis kwam enige klappen. Beklaagdes dochter zei toen "dronken flarde, sla jij je kind". Waarop mijn vrouw antwoordde: "dat is in allen gevalle beter dan eens anders kind" en toen kwam beklaagde de woning binnen gelopen en gaf mijn vrouw een maal of drie klappen op het hoofd. Mijn vrouw heeft er hoofdpijn van gehad. Ik deed niets, want ik durf beklaagde niet aan. Beklaagde herhaalt, dat hij niet geslagen heeft en voegt daaraan toe: "een dronken mensch kan zeggen wat ze wil". Op 1 november 1865 doet de rechtbank uitspraak. Albert Jans Homan wordt voor mishandeling veroordeeld tot acht dagen gevangenisstraf in eenzame opsluiting te ondergaan en tot betaling van de kosten van het geding begroot op f.9,40.

Rest nog de vraag wat nu een ‘flarde’ is. Volgens het Nieuw Groninger Woordenboek van K. ter Laan is een 'flare' een 'slecht vrouwspersoon', een 'slet' of een 'twistmaakster'. Ik neem aan dat flarde het lokale woord is voor flare.

De columns ‘Harener Historie’ worden geschreven door Eppo van Koldam. Iedere twee weken verschijnt een nieuwe column. De eerste 78 columns zijn verschenen in het Harener Weekblad. De serie is per 1 april 2020 voortgezet op www.oldgo.nl. Dit is digitale column nr. 61.